Foster lolasi
Foster lolasi ( lotincha: Tulipa fosteriana) — ko‘p yillik o‘simlik; Loladoshlar (Liliaceae) oilasiga mansub lolalar (Tulipa) turkumining bir turi. Tabiatan tarqalishi — Pomir tog‘lari va yaqin atrofdagi Afg‘oniston, Qirg‘iziston, Tojikiston va O‘zbekiston hududlariga yetib boradi.
Botanik tavsifi
Mazkur o‘simlik turining balandligi 40—55 sm gacha bo‘lib, qalin poyaga ega, poyasi qalin, barglari 3—5 ta, tuxumsimon, yaltiroq ko‘p yillik o‘simlik. Erta bahorda, mart-aprelda gullaydi. Katta qizil gullar, ko‘pincha tubi qora, tekis yoki kosagul shaklida ochiladi. Chang irlari qoramtir-binafsha rangli, ular changdondan ikki baravar uzunroqdir. Urug‘lar iyun oyida yetiladi .
Antotsianlari turli xil lolalarning gullarida, shu jumladan Tulipa fosterianadan topilgan [3].
Taksonomiyasi
Lotin tilidagi fosteriana epiteti gulsafsardoshlar bo‘yicha mutaxassisi britaniyalik Maykl Fosterga taalluqli .
Bu o‘simlik turni 1906 yilda ilk marta britaniyalik botanik Uolter Irving (1867-1934) qad etib bergan.
2013-yilda DNK ketma-ketligidan foydalangan holda jinsdagi filogenetik munosabatlar taksonomiya va tasnifni aniqlash uchun qo‘llanilgan. Natijada T.fosteriana quyidagi belgilarga ega bo‘lgan Tulipa kichik jinsiga joylashtirilgan: lampochkaning shkalasi ichida zich yoki ipak tuklar bilan qoplangan yoki (deyarli) tuksiz. Chandonini tuklari yo‘q yoki tuksiz. Changlarni hosil qiluvchisi o‘zgarmas, harakatsiz bo‘ladi.
Tarqalishi va ekologiya
Samarqand va Qashqadaryo viloyatlari: Zarafshon tizmasidagi Omonqo‘ton o‘rmon xo‘jaligida, Taxtaqoracha dovonida, Urgut, Otaliq qishloqlari atroflarida tarqalgan. Tojikistonda ham uchraydi.
Tabiatan u butalar bilan qoplangan tepaliklarning qoyali yonbag‘irlarida yoki dengiz sathidan 1500 m balandlikdagi tosh yonbag‘irlarida o‘sadi .
Yetishtirish
Turlar osongina tabiiylashtiriladi va bog‘da o‘stirilishi mumkin. Miksborderlar uchun juda mos keladi va gulzorlarda ishlatilishi mumkin . Har qanday bog‘ yerlarida o‘sadi, lekin to‘liq quyoshni afzal ko‘radi. Vegetativ yoki urug‘laridan ko‘paytirish mumkin.
Ko‘p navlarning ajdodi bo‘lib xizmat qilgan taniqli tur . Turli xil navlarning balandligi har xil bo‘lishi mumkin, lekin barchasida 12 sm kengligida, ingichka va ba’zan chiziqli barglari bo‘lgan bitta, kosa shaklidagi gullari bo‘ladi . 'Juan' sorti “Qirollik bog‘dorchilik jamiyati”ning mukofotiga sazovor bo‘ldi . O‘rtasi sariq, barglari rang-barang, qizil-to‘q sariq gullarga ega. Lola "Zombie" — “fosteriana”ning yana bir navi bo‘lib, u yirik guli va yaltiroq barglari bilan ajralib turadi. Yana bir mashhur nav - "Red Emperor" deb nomlanadi.
Manbalar
uz.wikipedia.org