Finlandiya — Avstraliya munosabatlari
Avstraliya va Finlandiya oʻrtasida tashqi aloqalar yoʻlga qoʻyilgan boʻlib, diplomatik munosabatlar 1949-yil 31-mayda oʻrnatilgan. Avstraliya Finlandiyada Shvetsiyaning Stokgolm shahridagi elchixonasi va Helsinkidagi faxriy konsulligi orqali tamsil etiladi. 1978-yildan beri Finlandiyaning Kanberrada elchixonasi, Melburn va Pertdagi faxriy bosh konsulliklari, Adelaida, Brisben, Darvin, Xobart va Sidneydagi faxriy konsulliklari hamda Keyrnsdagi faxriy vitse-konsulligi mavjud.
Mamlakatlarni taqqoslash
Diplomatik munosabatlar
Ilk tarix, 1917-1949-yillar
Finlandiyaning Avstraliyadagi dastlabki diplomatik vakolatxonasi 1917-yilda, Finlandiya Buyuk Gersogligi Rossiya imperiyasidan mustaqilligini eʼlon qilgan paytdan faoliyatini boshlangan. Finlandiya munosabatlarini 1917-yilgacha rus diplomatlari tamsil etgan. Birlashgan Qirollik (Avstraliya vakili) 1919-yil 6-maygacha Finlandiyaning yangi hukumatini tan olmasa ham, Finlandiya dengizchilarining Sidneydagi missiyasi rahbari Jon Oskar Boyjer amalda norasmiy konsul vazifasini bajargan. Boyjer 1919-yil fevralida Avstraliya bosh vaziri vazifasini bajaruvchi William Watt Avstraliya biznesmen Kaarlo Yohannes Nauklerni Finlandiyaning Sidneydagi konsullik agenti sifatida tan olganini eʼlon qilganidan soʻng almashtirilgan edi.
Finlandiya hukumati Nauklerni 1919-yil 24-oktyabrda rasman konsul etib tayinlagan. Naukler yurisdiksiyasiga Yangi Zelandiya, Yangi Gvineya va umuman, Okeaniya ham kirgan. Uning tayinlanishiga Daily Commercial News and Shipping List jurnali ijobiy munosabat bildirgandi: „Finlandiya Avstraliya bilan savdo-sotiq qilish orqali doʻstlar orttira boshlaydi“. Naukler 1919- va 1921-yillarda mos ravishda nayza va disk uloqtirish boʻyicha Avstraliya chempionligini qoʻlga kiritgan mohir sportchi boʻlgan. 1919-yil 24-oktabrda u rasman 1919-yil 15-dekabrda Finlandiyaning Avstraliyadagi qirol George V tan olgan Yangi Zelandiya va Tinch okeani orollari uchun masʼul konsul etib tayinlangan. Biroq Naukler 1921-yil 9-mayda 31 yoshida toʻsatdan vafot etgan. Keyinchalik maʼlum boʻlishicha, u oilaviy muammolar sabab haddan tashqari morfin qabul qilish oqibatida vafot etgan va oʻz joniga qasd qilgan, deb eʼlon qilingan. Elchi xotirasiga NSW havaskor atletika assotsiatsiyasi K. J. Naukler kubogi musobaqasini tashkil etilgan boʻlib, u yillik bellashuvda eng koʻp umumiy ochko jamgʻargan kishiga beriladi.
Nauklerning oʻlimidan soʻng, ya’ni 20-yil avgustidan boshlab uning oʻrinbosari, Avstraliyada istiqomat qilgan yana bir Finlandiya fuqarosi Harald Tanner Finlandiya konsuli vazifasini bajargan va 1921-yil iyunida rasman konsul etib tayinlangan. Tanner, shuningdek, Estoniya va baʼzan Latviya uchun ham vitse-konsul boʻlib ishlagan. Tanner 1928-yilda Estoniyaning faxriy konsuli etib rasman tayinlangan. U Finlandiyaning mustaqillik kuni munosabati bilan har yili Bridge Street'dagi 4-uyda joylashgan konsullikda qabul marosimlarini tashkil etgan. Oʻzi esa Neytral koʻrfazidagi Aubin koʻchasi, 48-uyda yashagan. Uyda fin sanʼati va hunarmandchiligi turli ashyolari namoyish etilgan. 1935-yil 20-fevralda Tanner Sidneydan Finlandiyaga joʻnab ketgan va uning oʻrniga 1-martdan e’tiboran Paavo Simelius Finlandiya konsulli etib tayinlangan. Simelius 1935-yil 17-aprelda RMS Maloja kemasida Sidneyga kelgan.
1939-yilda Finlandiya va Sovet Ittifoqi oʻrtasidagi qishki urush boshlanishi bilan Simelius Finlandiya mudofaasi va Finlandiya fuqarolariga gumanitar yordam uchun mablagʻ yigʻishda ishtirok etgan. Avstraliya 1941-yilda Buyuk Britaniya bosimi ostida Finlandiya bilan aloqalarni uzgan. 1941-yil 30-iyulda Avstraliya tashqi ishlar vaziri ser Frederik Styuart konsul Simeliusga Finlandiyaning Avstraliyadagi barcha diplomatik xodimlari persona non grata deb e’lon qilgan va imkoniyat paydo bo‘lishi bilanoq mamlakatni tark etishi shartligi haqida xabar bergan. Simelius ketayotib shunday degan edi: „Men ketayotganimdan afsusdaman, chunki bu mamlakatda hamma: hukumat amaldorlari va fuqarolarga juda mehribonlik va xushmuomalalik bilan munosabat qildim. Avstraliyada 1500 dan 2000 gacha fin yashaydi. Ularning katta qismi dehqonlar, bog‘bonlar, shakarqamishchilar va konchilardir“. Oʻsha paytda Avstraliyadagi Finlandiya fuqarolari dushman boʻlmagan musofirlar hisoblangan. 1941-yil 8-dekabrda Buyuk Britaniyadan keyin Avstraliya hukumati Finlandiyaga qarshi urush eʼlon qildi, Finlandiya fuqarolari endi dushman musofirlari hisoblanadigan bo‘ldi. Urush holati 1944-yil 19-sentabrda Finlandiya, Buyuk Britaniya va Sovet Ittifoqi oʻrtasida Moskva sulhining imzolanishi va 1947-yilda Avstraliya imzolagan Parij Tinchlik shartnomasi imzolanishi bilan yakunlandi. Avstraliya 1948-yil 10-iyulda Finlandiya bilan tinchlik shartnomasini ratifikatsiya qildi.
Yangi aloqalar, 1949-1967-yillar
1949-yil 14-iyulda Finlandiya hukumati Sidneydagi ofis konsullik emas, balki yuqori darajadagi vakolatxona sifatida qayta ochilishini eʼlon qildi, sobiq konsul Paavo Simelius Avstraliyadagi yangi muvaqqat ishlar vakili etib tayinlandi. Simelius Melburnga SS Orcades bortida 18-iyul kuni etib keldi va „bu yer xuddi oʻzimning uyim“ deb eʼlon qildi. Yelizaveta II ning toj kiyish marosimida u Finlandiyaning Avstraliyadagi vakili sifatida u „Qirolicha Yelizaveta II ning toj kiyishi“ medali bilan taqdirlangan.
1954-yilda Finlandiya hukumati Avstraliya shtat poytaxtlarida yangi idoralar ochishga harakat qildi: Ser Garri Hovard Pertdagi faxriy vitse-konsul, Ser Hamilton Sley Melburndagi faxriy vitse-konsul, Robert Newenham Irvin Adelaidadagi vitse-konsul va Maldvin Duglas Devis Brisbendagi faxriy vitse-konsul sifatida ish boshladi. 1968-yilda Hovardni prezident Urho Kekkonen Finlandiya Arslon ordeni bilan taqdirlagan. Irvin Finlandiya „Oq atirgul“ ordenining birinchi darajali ritsari boʻlgan. Simelius 1958-yil 31-iyulda o‘z lavozimidan nafaqaga chiqqan va o‘rniga 1959-yil 11-yanvarda Avstraliyaga kelgan Toivo Kala tayinlangan. Kala 1963-yil 23-aprelgacha Olavi Uann mas’ul lavozimni egallagunga qadar xizmat qilgan.
Keyingi tarix, 1967-yildan hozirgi kungacha
1967-yil 1-martda Finlandiya vakolatxonasini Kanberraga koʻchirish va uni elchixonaga aylantirish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi, shu sabab 1968-yil 2-iyunda Avstraliya Finlandiyaga elchi tayinlashiga toʻgʻri keldi. Olavi Uanne sogʻligʻidagi muammolar tufayli Finlandiyaga erta qaytib ketganidan soʻng, 1968-yil 1-oktyabrda uning oʻrniga oʻrinbosari Piter Graf fon der Pahlen tayinlandi.
1968-yil iyul oyida Shvetsiyadagi ikkinchi rezident elchi Roy Pichi Finlandiyadagi birinchi elchi etib tayinlandi. 1968-yil noyabr oyida Finlandiya hukumati Tuure Mentula mamlakatining birinchi elchisi etib tayinlanganini eʼlon qildi (keyinchalik Yangi Zelandiyaga ham) va u1969-yil 4-fevralda oʻz lavozimiga kirishdi. Finlandiya elchixonasining Kanberraga koʻchishi bilan 1971-yilda Sidneyda Charlz Benyon Lloyd Jons boshchiligidagi faxriy konsullik tashkil etildi va 1973-yilda faxriy bosh konsullik maqomiga koʻtarildi. 1978-yilda Darvin prospektida, Yarralumlada Rommel Moorcroft & Partners kompaniyasi loyihalashtirgan hamda idora va elchilar qarorgohini oʻz ichiga olgan Finlandiya elchixonasining yangi binosi ochildi. 1995-yilda Avstraliya Helsinkida faxriy konsullik ochdi. 1994-yil 15-avgustda Kris Rann Finlandiyaning Janubiy Avstraliyadagi faxriy konsuli etib tayinlandi va 2005-yilda Finlandiya „Arslon“ ordenining birinchi darajali ritsari unvoni bilan taqdirlandi.
2002-yilda Darvin avenyusi va Forster Crescent burchagida Finlandiya elchixonasining yangi binosi ochildi, uni 1997-yilda tanlovda gʻolib chiqqan fin arxitektori Vesa Huttunen va Avstraliyaning MGT Architects kompaniyasi nazorat qiluvchi firmasi loyihalashtirgan edi. Binoning oʻziga xos modernistik uslubi, oʻsha paytda „Fin arxitektura anʼanalarining mukammalligidan dalolat“ beradi. 2015-yilda ushbu binoning yarmi Estoniya elchixonasiga aylantirildi va bitta binoda oʻziga xos ikkita elchixona tartibi oʻrnatildi.
Yuqori darajadagi safarlar
Savdo-sotiq aloqalari
Avstraliya Finlandiya uchun muhim savdo sherigi boʻlib, Finlandiyaning Yevropadan tashqaridagi tovar eksport qiluvchi eng yirik mamlakatidir. Avstraliya va Finlandiya oʻrtasidagi umumiy ikki tomonlama tovar savdosi 2018-yilda 1,2 milliard AQSH dollarni tashkil etdi. Avstraliyaning Finlandiyaga eksporti 88 million dollar boʻldi, asosan, koʻmir va spirtli ichimliklar, Finlandiyaning Avstraliyaga eksporti esa 1,1 milliard dollarni tashkil etib, qurilish texnikasi va ehtiyot qismlar, yoʻlovchi va yuk mashinalari, qogʻoz va kartonni oʻz ichiga olgan. 2018-yilda Avstraliyaning Finlandiyaga jami sarmoyasi 3,8 milliard dollarni boʻldi, Finlandiya Avstraliyaga 863 million dollar sarmoya kiritdi. Finlandiyaning bir qator transmilliy kompaniyalari, jumladan, Nokia, Stora Enso, Huhtamaki, Outokumpu, Wärtsilä va Konecranes, Avstraliyada biznes yuritmoqda.
Shartnomalar
Ikki davlat oʻrtasida ekstraditsiya, ijtimoiy taʼminot va soliqqa tortish kabi turli sohalarni qamrab oluvchi 17 ta Avstraliya-Finlandiya ikki tomonlama shartnomalar tuzilgan.
Migratsiya
1921-1939-yillarda Avstraliyaga 2000 ga yaqin fin koʻchib keldi. 1930-yillardan boshlab kichik fin jamoalari Mount Isa konchilar shaharchasida va Kvinslendning shimoli-gʻarbiy qismidagi Tulli va Ingham shakar sanoati shaharlarida tashkil topdi. Urushdan keyingi General Assisted Passage sxemasiga koʻra, 6000 ga yaqin fin Avstraliyaga koʻchib oʻtdi, bu migratsiya darajasi 1960- va 1970-yillarda ham davom etdi.
Avstraliyada 30 000 ga yaqin aholi fin ildizlariga ega. Finlarning aksariyati Brisben, Sidney, Melburn va Kanberra yaqinida yashaydi. 2016-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Finlandiyada tugʻilib, Avstraliyada yashovchi odamlar soni 7,711 nafarga etgan ekan. Fin tilini biladiganlar soni – 59 577 kishi bo.lgan 2022-yil holatiga koʻra, Finlandiyada taxminan 25 nafar Avstraliya fuqarosi doimiy yashaydi.
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org