Farhat Hashmi
Farhat Naseem Hashmi (urdu: فرحت ہاشمی) — 1957-yil 22-dekabrda tugʻilgan pokistonlik, kanadalik ultrakonservativ islom olimasi, musulmon televideniyesi voizi va Al-Huda instituti asoschisi.
U Shotlandiyaning Glazgo universitetida islomshunoslik boʻyicha falsafa doktori darajasiga ega va avval Islomoboddagi Xalqaro Islom universiteti Usul-ad-Din fakultetida oʻqituvchi va dotsent boʻlgan. Hashmi 1994-yilda Al-Huda xalqaro farovonlik fondiga asos solgan. Jamgʻarma ayollarga Qur’on va Hadisni oʻrgatish hamda „ayollarga Qur’onni tushunishlariga koʻmaklashish orqali ularga ziyrak musulima boʻlishlariga yordam berish“ uchun bir qator maktablar ochgan. Jamgʻarma hozirda maktablar, seminariyalar va ijtimoiy taʼminot loyihalari tarmogʻini boshqaradi. 2004-yilda fond Kanadaning Mississauga (Toronto viloyati), Ontario hududida Al-Huda institutini tashkil etgan. Ushbu institut Qur’on va Hadis tafsiri boʻyicha darslar beradi va Avstraliya kabi bir qator xorijiy mamlakatlardan talabalarni jalb qiladi.
U Pokistonda ham, xorijda ham feministik olima sifatida shuhrat qozongan, buni uning „dars“ deb nomlangan diniy darslariga tashrif buyurgan oʻn mingga yaqin talaba tasdiqlaydi: Diplom yoki sertifikat olgan ayollar soni taxminan 15 000 nafarni tashkil etadi, rasmiy roʻyxatdan oʻtmasdan uning kurslariga kirganlar soni esa undan ham koʻp. Aksariyat izdoshlari liberal, savodli va zamonaviy hamda ularning koʻp qismini ayollar tashkil qiladi. U oʻzining vazifasi asosiy oyatlarni yaxshiroq tushunish orqali Islomda yangilanish olib borish ekanligini aytib oʻtgan. Prozelitizmning qattiq va qarama-qarshi uslublaridan farqli oʻlaroq, Hashmi oʻz shogirdlariga oʻz misollari orqali ixtiyoriy ravishda boshqalarni oʻqitish bilan shugʻullanishlari kerakligini taʼkidlaydi.
Yoshligi va taʼlimi
Farhat Hashmi 1957-yil 22-dekabrda Panjob shtatining Sargoda shahrida tugʻilgan. Uning otasi Abdurrahmon Hoshmi musulmon olimi va „Jamoat-e-Islomi Pokiston“ ning mahalliy rahbari edi. U mahalliy maktabda tahsil olgan; keyin Sargodha ayollar uchun hukumat kollejida tahsil olib, Lahordagi Panjob universitetida arab tili boʻyicha magistrlik darajasini qoʻlga kiritdi. U diniy taʼlimini uyida, otasi unga islom aqidalarini oʻrgatish bilan mashgʻul boʻlganda olgan. U hadis olimi Muhammad Idris Zubayrga turmushga chiqqan va er-xotin Islomoboddagi Xalqaro Islom Universitetida (XIU) oʻqituvchi lavozimlarida ishlaganlar. Koʻp oʻtmay ular Shotlandiyaga koʻchib oʻtishgan va u yerda islomshunoslik boʻyicha doktorlik dasturiga oʻqishga kirishgan. Bu vaqt ichida ikkalasi ham Turkiya, Iordaniya, Suriya, Misr va Saudiya Arabistoniga sayohat qilishgan.
U 2005-yilda Kanadaga hijrat qilgan.
Faoliyati
Hashmi Xalqaro Islom Universitetida taʼlim berish jarayonida ularga norasmiy diniy darslarni bera boshlagan. Pokistonga qaytgach, u „Al-Huda International“ kompaniyasini ishga tushirgan; nodavlat ijtimoiy farovonlik jamgʻarmasi ayollarga islomiy tamoyillarni kundalik hayotlarida qanday talqin qilishlari va keyinchalik qoʻllashlari haqida maʼlumot berishga intiladi. Ayol islom olimasi tomonidan faqat ayollar uchun ilgʻor maktabning tashkil etilishi baʼzilar tomonidan katta seminariyalarga toʻgʻridan-toʻgʻri javob sifatida koʻrilgan, ayollar bu maktabni regressiv va juda siyosiylashgan deb bilishgan. Hashmi oʻzining noanʼanaviy oʻqitish uslubi va feminizmga qaratilgan oʻziga xos maʼruzalari bilan mashhur boʻlgan. U oʻz maʼruzalarida zamonaviy oʻqitish usullaridan foydalanadi va urdu, arab va ingliz tillaridan tashqari koʻp tillarni biladi, shuning uchun uning talaba qizlarining katta qismi oʻqimishli, shaharlik oilalardan boʻlib, u bilan bemalol muloqot qila oladilar. Akademik tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, Hashmi tomonidan joriy etilgan oʻqitishning innovatsion metodlari institutning mashhurligi sabablaridan biridir.
Hashmi oʻz faoliyatini „Geo TV“da televideniye voizligidan boshlagan va u yerda Ramazon oyida „Shahru Ramadan“ dasturini olib borgan. Shuningdek, u „Aag TV“ telekanalida „The Quran & You“ (tarjimasi:Quron va sen) dasturida ishtirok etgan. U „Geo“ kanalining „Fahm ul Qur’on“ koʻrsatuvida Qur’on tafsiri boʻyicha maʼruzalar oʻqishda davom etgan. Yaqinda uning maʼruzalari mustaqil epizodlar sifatida efirga uzatildi. Televideniye koʻrsatuvlari davomida, noutbukidan maʼruza oʻqiyotganda u hijob va niqob bilan oʻralgan holda efirga chiqadi. Bu „taqvodor anʼanaviylik va ommaviy axborot vositalarining farovonligining uygʻunligini aks ettiruvchi tasvir“ deb nomlangan.
Qarashlari
U ayollarning kundalik eʼtiqod masalalarida koʻproq ishtirok etishini maʼqullaydi va „ayollar namozlarini oʻqishlari kerak va ular uylaridan tashqarida ham namoz oʻqishga qodir boʻla olishi kerak“ degan fikrda. Hashmining soʻzlariga koʻra, ayollar hayz koʻrganlarida, qoʻlqop kiyib, Qurʼonni tilovat qilishlari mumkin (yoki oʻqituvchidan Qurʼon oʻrganayotganda yoki boshqalarga Qurʼon oʻrgatganda), baʼzilar esa buni anʼanaga koʻra taqiqlangan deb hisoblaydilar.
Hashmi islomni qayta tiklash tarafdori boʻlib, oʻz izdoshlarini Qur’onni oʻzlari uchun talqin qilishga undaydi va ularning qarashlarini kuchli dalillar bilan tasdiqlaydi. U oʻz izdoshlarini yaxshiroq musulmon boʻlishga eʼtibor berishga chaqiradi va asosan uning maʼruzalari oilaviy tuzilmalarga qaratilgan. Bu nuqtai nazar uning tanqidchilari tomonidan tanqid qilinadi, ular uning diniy „Dars“larini „jamoat xizmatidan koʻra shaxsiy va oilaviy rivojlanish uchun“ deb daʼvo qilishadi. Biroq, Hashmining taʼkidlashicha, agar uning barcha shogirdlari yaxshi tomonga oʻzgarishsa, ularning shaxsiy oʻzgarishi milliy va global miqyosda aks eta oladi.
Hashmi Kanadada shariat qonunini oʻrnatish tarafdori. Uning maishiy masalalardagi qarashlari shariat qonunlarini talqin qilishiga mos keladi. Hoshmiyning fikricha, erkaklar ham, ayollar ham jamiyat ichida muayyan taʼsir doiralariga ega. Odatda erkaklar uydan tashqarida, ayollar esa uyda ishlaydi. Biroq, Hashmining taʼkidlashicha, agar biror kishi oʻz kunlik ishlarini bajarib boʻlgan boʻlsa, u boshqalarning vazifalariga ham yordam berishi mumkin. Bu va uning ayollarni qatʼiy anʼanaviy olimlar tomonidan belgilangan rollardan tashqarida ishlashga chaqiradigan boshqa dalillari konservativ olimlarining jiddiy gʻazabiga sabab boʻlgan. Hashmi koʻpxotinlilikni qonuniy deb hisoblaydi va musulmon ayollar erlariga ikkinchi marta turmush qurishlariga ruxsat berishlari kerak, shunda „boshqa opa-singillar ham foyda boʻlishlari mumkin“ deb taʼkidlagan. Bu erkaklarni Qur’onga koʻra taqiqlangan nikohsiz munosabatlardan qutqaradi.
Tanqid
Hashmi ayol kishi islom olimasi va Qur’on tarjimoni boʻla olmaydi, deb hisoblagan baʼzi islom ulamolari tomonidan tanqid qilingan.
U, shuningdek, baʼzi oʻta konservativ, oʻng qanot vaʼzgoʻylari va puritan erkaklar tomonidan Islomdagi gender rollarini buzgani uchun, ayniqsa ayollarning uydan tashqarida taʼlim berish va vaʼz qilish haqidagi qarashlarida tanqid qilingan. Boshqa eskilikka yopishib olgan manbalar uning fidoyilarini „gʻarb kiyimlarini kiyish“, gʻarb mahsulotlarini isteʼmol qilish va faqat ayollar uchun norasmiy yigʻilishlar oʻtkazishda tanqid qilishgan. Shuningdek, ular uni gʻarbiy deb hisoblaydigan internet va audiovizual vositalardan vaʼz qilishda foydalangani uchun tanqid qilishgan.
Liberal va dunyoviy nashrlar uni islomni ilgʻor talqin qilishda „yetarlicha uzoqqa bormayotgani“ uchun va koʻpxotinlikka yoʻl qoʻygani uchun tanqid qilingan. Garchi Hashmi va Al-Huda zamonaviy Islomning biron bir mazhabiga ergashmasliklarini va dastlabki Islom davrida boʻlgani kabi oʻzlarini musulmonlar deb ataganlarini taʼkidlagan boʻlsalar ham uning qatʼiy diniy taʼlimotlari tufayli uni Raheel Raza kabi baʼzi liberal faollar vahobiy deb atashgan.
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org