Dolly
1997-yil 27-fevral — Dolli qoʻylarini muvaffaqiyatli klonlash toʻgʻrisida eʼlon qilindi.
Rosslin institutidan (Shotlandiya) embriolog va genetika boʻyicha mutaxassis Yan Vilmut „Tabiat“ ingliz jurnalining 1997-yil 27-fevral sonida chop etgan maqolasida u qoʻyni klonlash boʻyicha muvaffaqiyatli tajribasi haqida gapirdi. Bu sutemizuvchini muvaffaqiyatli klonlash toʻgʻrisida eʼlon edi.
Dollining „yaratilishi“ jarayonida olti yoshli donor qoʻyning yelinidan olingan yadrolar 277 ta tuxumga oʻtkazildi. Ulardan 29 ta embrion shakllandi, ulardan biri Dolli omon qoldi. Ushbu hujayradan onaga genetik jihatdan oʻxshash shaxs yaratildi. Genetik jihatdan yaratilgan qoʻylarga Dolli deb nom berildi. U klonlash orqali tarbiyalangan birinchi sutemizuvchiga aylandi.
Bir yildan kam vaqt oʻtgach, 1998-yil 12-yanvarda Parijda oʻn toʻqqiz mamlakat odamlarni klonlashni taqiqlovchi protokolga imzo chekdi. Protokol inson huquqlarini himoya qilish boʻyicha Yevropa konventsiyasiga qoʻshimcha boʻldi.
Genetikasi
Dolli 1996-yil Rosling instituti hodimlari Keith Campbell, Ian Wilmut va ularning jamoasi tomonidan insoniyat tarixida Klonlashgan ilk jonivor hisoblanadi. Yaratilgan klon 1996-yil 5-iyul sanasidan to 14-fevral 2003-yilga qadar Rosling Instituti tajriba hududida yashagan. Qoʻy BBC News va Scientific American singari nufuzli jurnallar tomonidan eng mashxur qoʻy sifatida eʼtirof etilgan.
Dollini klonlash uchun donor sifatida foydalanilgan hujayra sut bezlaridan olingan va sogʻlom klon ishlab chiqarilishi tananing maʼlum bir qismidan olingan hujayra butun bir shaxsni qayta yaratishi mumkinligini isbotladi.
Tugʻilishi
Dolli 1996-yil 5-iyulda tugʻilgan va qoʻzichoqning uchta onasi bor edi: birinchisi tuxum hujayrasini, ikkinchisi DNKni, uchinchisi esa klonlangan embrionni oʻz muddatigacha olib yurgan. U somatik hujayra yadrosini uzatish texnikasi yordamida yaratilgan boʻlib, bu yerda donor hujayrasidan hujayra yadrosi olib tashlangan urugʻlanmagan vositaga(rivojlanayotgan tuxum hujayrasi) oʻtkaziladi. Keyin gibrid hujayra elektr toki urishi bilan boʻlinadi va u blastotsistga aylanganda surrogat onaga joylashtiriladi. Dolli katta yoshli sutemizuvchilardan olingan hujayradan olingan birinchi klon edi. Dollining yaratilishi shuni koʻrsatdiki, bunday yetuk differensiallashgan somatik hujayraning yadrosidagi genlar hali ham embrionning totipotent holatiga qaytishga qodir boʻlib, keyinchalik hayvonning istalgan qismiga aylana oladigan hujayra hosil qiladi.
Dollining mavjudligi 1997-yil 22-fevralda ommaga eʼlon qilindi. Bu ommaviy axborot vositalarida katta eʼtibor qozondi. Shotlandiya olimlarining qoʻylar bilan oʻynashi aks etgan reklama roliki televizorda namoyish etildi va Times jurnalidagi maxsus reportajda Dolli tasvirlangan maqola chiqarildi. Ilm-fan Dollini yilning yutugʻi sifatida koʻrsatdi. Dolli birinchi klonlangan hayvon boʻlmasa ham, u kattalar hujayrasidan klonlangan birinchi hayvon boʻlgani uchun ommaviy axborot vositalarining eʼtiborini tortdi.
Hayot tarzi
Dolli butun umrini Midlotiyadagi Roslin institutida oʻtkazdi. U yerda Dolli Uels togʻidagi qoʻchqor bilan koʻpaytirildi va jami olti qoʻzi tugʻdi. Uning birinchi qoʻzisi Bonni 1998-yilning aprelida tugʻilgan. Kelgusi yili Dolli egizak qoʻzilarni Sally va Rozini tugʻdi va 2000-yilda u Lyusi, Darsi va Kotton ismli uch egizakni dunyoga keltirdi. 2001-yil oxirida, toʻrt yoshida Dollida artrit aniqlandi va qoʻzichoq yurishga qiynala boshladi. Shunda u yalligʻlanishga qarshi dorilar bilan davolandi.
Oʻlimi
2003-yil 14-fevralda Dolli oʻpka kasalligi va ogʻir artrit bilan kasallandi Dolli kabi Fin Dorsetining umr koʻrish davomiyligi 11 dan 12 yilgacha, ammo Dolli 6,5 yil yashagan. Oʻlimdan keyingi tekshiruv uning oʻpka saratoni shakliga ega ekanligini koʻrsatdi, bu qoʻylarning oʻpka adenokarsinomasi deb ataladi, bu qoʻylarning juda keng tarqalgan kasalligi boʻlib, JSRV retrovirusidan kelib chiqadi. Roslin olimlari Dollining kasalligini uni klon boʻlishi bilan bogʻliqligi yoʻq, deb hisoblashgan va xuddi shu suruvdagi boshqa qoʻylar ham xuddi shu kasallikdan nobud boʻlganini taʼkidlaganlar. Bunday oʻpka kasalliklari uyda saqlanadigan qoʻylar uchun alohida xavf tugʻdiradi va Dolli xavfsizlik nuqtai nazaridan xonadonda oʻstirilishi kerak edi.
Hozirgi kunda Dollining tulumi Edingurgdagi Shotlandiya Tabiat muzeyida saqlanmoqda.
Yana qarang
Manbalar
uz.wikipedia.org