Dog'istonda so'fiylik
Dog'istonda so'fiylik Dog'iston xalqlarining ruhiyati, hayoti, madaniyati va ma'rifatiga tubdan ta'sir ko'rsatdi. Musulmon olami va so'fiylik mafkurasining buyuk mutafakkiri al-G'azzoliyning (1058-1111) asarlari ro'yxatining "geografiyasi" Dog'istonning turli mintaqalarida qo'lyozmalar, jamoat, masjid va xususiy fondlarning bir qismi sifatida saqlangani K.M. Xonboboyev fikricha Dog`istonda so`fiylikning rolini ko`rsatadi.
Rossiya Federatsiyasi hududida so'fiylik birinchi marta aynan Dog'iston hududidan tarqala boshlagan.
Respublika hududida asosan uch tariqatning vakillari - Naqshbandiy, Shoziliya va Qodiriyalar mavjud bo`lgan.
O`tmish: Dog'istonda so'fiylikning paydo bo'lishi
So'fiylik Dog'istonga ilk o'rta asrlarda kirib kelgan. Darbandda XI asrdan boshlab soʻfiy jamoalari faollashgan. Shaharda yashovchi so‘fiy faylasufning monumental qomusiy asari shundan dalolat beradi. U Darband fuqarosi Abu Bakr Muhammad ad-Darbandiydir. (XI asr.) “Rayhon al-haqoiq va buston ad-daqoiq” (“Haqiqatlar rayhoni va nafosat bog‘i”). Taxminlarga ko'ra, qo'lyozma muallifining o'zi nufuzli shayx oilasidan bo'lib, Darbanddagi so'fiy jamoalaridan birining ruhiy ustozi bo'lgan.
XIV asrda Eron va Ozarbayjondan kelgan Suhravardiya so'fiylik tariqatining vakillari Tog'li Dog'istonda o'z tariqatlarini yoyishga urinishgan. Shunday qilib Kubachida Suhravardiya tariqati mashhur shayxlaridan birining o`g`li shayx Hasan ibn Muhammadni (1306), Xoja Jamshidning oʻgʻli, Ardabil Safaviylaridan boʻlgan soʻfiy shayxi Junaydning oʻgʻli Xoja Jamshidni dafn etishadi.
XIV asrning oxiriga kelib Kavkaz forslar, turklar, moʻgʻullar oʻrtasidagi siyosiy ziddiyatlar sababiga, shuningdek, mahalliy xalqlar oʻrtasidagi ichki nizolar joyiga aylandi. O'sha paytda muridizm o'sha yerda boshlangan, ammo u hali siyosiy ahamiyatga ega emas edi. So'fiylik Dog'istonda keyingi XV-XVIII asrlarda tarqaldi. XIX asr boshlarida tasavvufning naqshbandiy tariqati Dogʻistonga Shayx Hoji Ismoil Kurdamiriy va uning shogirdi Xos-Muhammad Shirvoniy orqali kirib boradi. Muhammad-Afandi al-Yaragiy yangi tariqatning birinchi Dog'iston shayxi bo'ldi. XIX asrning 20-50-yillarida tog'lilarning uzoq davom etgan kurashi Muhammad-Afandi al-Yaragiy asos solgan naib tasavvuf shaklidagi so'fiylikni birinchi o'ringa olib chiqdi.
Dog'istonda XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab Kunta Hoji Kishiyev (1867-yilda vafot etgan) orqali Qodiriya va XX asr boshlarida Sayfulla Qodiy Bashlarov orqali (1918-yilda vafot etgan) ) - Shoziliya tariqati tarqaladi. Yigirmanchi asrning boshlariga kelib Dog‘istonda o‘nlab shayxlar boshchiligida yuzlab so‘fiy birodarlar bo`lgan. XX asr boshlaridagi inqilob davrida so'fiy birodarlar rahbarlarining ba'zilari sovet tuzumiga qarshi chiqdilar.
Havolalar
uz.wikipedia.org