DIDRO (DIDEROT) DENI

DIDRO (DIDEROT) DENI (1713.5.10, Langr — 1784.31.7, Parij) — frantsuz faylasufi, yozuvchisi, ma’rifatparvari. 1751-80 yillarda “entsiklopediya yoki fan, san’at va kasb-hunarlarning izohli lug’ati” (1-35-jildlar) ning asoschisi va muharriri. Falsafiy va badiiy asarlar yaratdi. “Ko’rlar haqida ko’zi ochiqlarga O’gitnoma” (1749), “Tabiatni tushuntirishga oid fikrlar” (1754), “D’Alamber tushi” (1769), “Materiya va harakatning falsafiy printsiplari” (1770) asarlarida ma’rifatli monarxiya tarafdori bo’lgani uchun absolyutizmni, xristian dini va cherkovini ayovsiz tanqid qildi, sensualizmga tayangan holda materialistik g’oyalarni himoya etdi. Didro barcha mavjudotga materiyaning turli shakllari sifatida qaradi. Uning fikricha, materiya sifat jihatdan turlicha, unda o’z-o’zidan harakat, rivojlanish mavjud. Didroning adabiyotdagi roli realizm uchun kurashi bilan belgilanib (“Fatalist Jak va uning xo’jayini” romani, 1773; “rohiba” qissasi, 1760), uning bu kurashi tasviriy san’at haqidagi (“salonlar”, 1759-81) va teatr to’g’risidagi (“Aktyor to’g’risida paradoks”, 1773-78) tanqidiy asarlarida ham ifodalangan. Didro xalq ta’limi to’g’risidagi asarlarida pedagogikaning juda ko’p muammolarini (xalq ta’limi tizimi, o’qitish uslublari va hokazolar) bayon etgan. U xalq ta’limining davlat tizimi loyihasini tuzgan, yoppasiga bepul boshlang’ich ta’lim qoidalarini, ta’lim hamma tabaqa uchun bir xil bo’lishini himoya qilgan. Nochorlarning bolalariga davlat tomonidan moddiy yordam ko’rsatilishi zarur, deb hisoblagan. Fizika-matematika va tabiiy fanlar muhimligini uqtirgan. Yaxshi dareliklar tuzish, bu ishga yirik olimlarni jalb qilish haqida yozgan. O’rta maktablarda yiliga 4 marta ochiq imtihonlar o’tkazish, o’qituvchilikka tanlov e’lon qilishni maqsadga muvofiq deb bilgan.

Manba

O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi