DEFORMATSIYA
DEFORMATSIYA (lotincha deformatio — buzilish) — 1) fizikada — tashqi kuch, temperatura, elektr va magnit maydonlari ta’sirida jism shakli va o’lchamlarining o’zgarishi. Elastik va plastik xillari bor. Tashki kuch ta’siri to’xtagandan keyin Deformatsiya yo’qolsa (jism o’z holiga qaytsa) elastik Deformatsiya, saqlansa (jism o’z holiga qaytmasa) plastik Deformatsiya yuz beradi. Elastiklik va plastiklik nazariyasida qattiq jism Deformatsiyasiga oid harakat va kuchlanish o’rganiladi. Elastik Deformatsiyalanuvchi qattiq jism yo’q, har qanday qattiq jism tashqi kuch ta’sirida plastik Deformatsiyalanadi. Plastik Deformatsiya temperatura, tashqi kuch va Deformatsiya tezligiga bog’liq. Tashqi kuch ma’lum vaqt davomida bir xil ta’sir qilib tursa, Deformatsiya vaqt o’tgan sari o’zgara boradi; bu hodisaga yoyiluvchanlik deyiladi. Temperatura ko’tarilishi bilan yoyiluvchanlik ortadi. Tashqi kuch ortib borgandagi Deformatsiya aktiv (faol), tashki kuch kamayib borgandagi Deformatsiya passiv (sust) Deformatsiya deyiladi. Deformatsiyaning cho’zilish, siqilish, egilish, buralish xillari mavjud. Mutlaq Deformatsiyaning jism boshlang’ich o’lchami (shakli)ga nisbati nisbiy Deformatsiya deyiladi. Deformatsiya qonunlari materiallar qarshiligi, puxtaligi, inshootlar mustahkamligi va hokazolarni hisoblashda tatbiq qilinadi; 2) geologiyada — tektonik harakatlar natijasida tog’ jinslarining shakli va hajmi o’zgarishi. Deformatsiyaga uchragan tog jinslarining tarkibi ba’zan butunlay o’zgarib ketadi.
Manba
O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi
Uzpedia.uz