DAVLATSHOH SAMARQANDIY

DAVLATSHOH SAMARQANDIY (to’liq ismi Davlatshoh ibn Alouddavla Baxtishoh as Samarqandiy) (taxminan 1436/37—95) — o’zbek shoiri, adabiyotshunos va davlat arbobi. Otasi Shohruxning nufuzli amirlaridan bo’lgan. Davlatshoh Samarqandiy zamonasining yirik olimi Fazlulloh Samarqandiy qo’lida tahsil ko’rgan. 1480 yilgacha saroy xizmatida. Umrining oxirlarida saroy va harbiy xizmatlarni tark etib, ijod bilan shug’ullangan. Turkiy va forsiyda yozgan. Davlatshoh Samarqandiyga shuhrat keltirgan yirik asari “Tazkirat ushshuaro”dir (“shoirlar tazkirasi”, 1486 yilda yozib tug’allangan). Tazkiralar Alisher Navoiyga bag’ishlangan bo’lib, juda kup ilmiytarixiy manbalar asosida yaratilgan. Asar muqaddima, yetti bob (tabaqa) va xotimadan tashkil topgan. Muqaddimada asarning yozilish sabablari hamda Labid (7-asr), Mutanabiy (915— 965), Abu a’lo al Maariy (973-1058) kabi 10 nafar mumtoz Arab shoiri haqida yozilgan, asosiy boblarda esa 10-15-asrlarda Movarounnahr, Xuroson va qo’shni mamlakatlarda yashab ijod etgan 150 dan ortiq shoir va olimlar faoliyati tadqiq etilib, ularning tarjimai holi haqida ma’lumot va asarlaridan namunalar keltirilgan. Tazkiraning xotima qismida Davlatshoh Samarqandiy bilan zamondosh bo’lgan Jomiy, Navoiy, Xoja Afzaliddin Muhammad, Amir Ahmad Suhayliy, Xoja Shahobiddin Abdulla Marvarid hamda Xoja Osafiylar haqida ma’lumot berilgan. Tazkira 10— 15-asrlardagi adabiy jarayon, uning namoyandalari hayoti, ijodini hamda madaniy, ilmiy va tarixiy sharoitni o’rganishda muhim manba. “Tazkirat ush-shuaro” Hindiston (1887, 1924), Angliya (1901), Tehron (1958, 1960) da to’liq nashr etilgan. Ayrim qismlari rus, ingliz, frantsuz, nemis, turk, o’zbek tillariga tarjima qilinib, chop etilgan. Davlatshoh Samarqandiy ijodini o’rganish 15-asrda Alisher Navoiy tomonidan boshlangan. Keyinroq ingliz (Braun E.), nemis (Xammer), fors (Muhammad Abbosiy, Muhammad Ramazoniy, Ahmad Gulchin maoniy), rus (E.E. Bertels), o’zbek (N. Malyaaev, B. Ahmedov) olimlari Davlatshoh Samarqandiy ijodini o’rgandilar. Ad.: Navoiy A., Asarlar [15 jildli], 12-j., T., 1966; Ahmedov B., Davlatshoh Samarqandiy, T., 1967.

Manba

O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi