DARXON JANGI

DARXON JANGI (1865 yil 8 may) — chor Rossiyasi qo’shinlari bilan Toshkent mudofaachilari o’rtasida sodir bo’lgan jang. General M. G. Chernyaev boshchiligidagi rus qo’shinining Toshkentni egallash uchun yo’lga chiqqanidan xabar topgan toshkentliklar zudlik bilan mudofaaga hozirlanadi. Sulton Saidxon va Alimqul 7 mayda ertalab Toshkentga yetib kelib, mudofaaga boshchilik qiladi. Toshkentliklar qarorgohi Mingo’rikdagi Afrosiyob tepaligida joylashgan bo’lib, u yerda shahar himoyachilari ishtirokida o’tkazilgan mashvaratda Alimqul nutq so’zlaydi. Toshkentning obro’li zodagonlari kurashni moddiy jihatdan qo’llab-quvvatlashga tayyor ekanliklarini bildirib, shahardagi barcha ot-ulovlarini To’ytepada qoldirilgan Qo’qon qo’shinining yuk-aslahalarini tashishga safarbar qiladi. Mingo’rik lashkargohida sarbozlardan ilg’or (avangard) qo’shin tuziladi, unga Dashti Qipchoqlagi chingiziylardan bo’lgan Sulton Kenesari Qosimovning o’g’li Siddiq to’ra qo’mondon (muqaddam uljaysh) etib tayinlanadi va ayni vaqtda u Qo’qon qo’shini sipohsolori etib qam tasdikdanadi. Siddiq to’raning ukasi Arslon to’ra esa Sardor (dug’lat, arg’in va boshqa ko’chmanchi qabilalarning yigitlaridan tashkil topgan barcha otliq qo’shinlar qo’mondoni) etib belgilanadi. So’ng, Farg’onadan kelgan g’oziylar jangovar mashq qilishga kirishadi. 8 may, erta tongda Toshkent darvozalari ochilib, Eshonqul dodho madrasasi mullavachchalari, ulamolari Mingo’rikka yo’l olishadi. Ular o’zlarini G’oziy deb e’lon qilib, qarorgoxda — Sulton Saidxon huzurida qoladi. Shu payt ruslarning piyoda va otliq otryadi Sho’rtepadan yo’lga chiqib, Salor bo’yiga etib kelgani haqida xabar keladi. Shunda Alimkul zudlik bilan qo’shinni saflaydida, ular bilan Qo’qon darvozasi yonidan o’tib, Tarxonsayyod (hozirgi Darxon) arig’i tomon yo’l oladi. Alimqul qo’shinida 36 to’p bo’lib, ularga to’pchiboshi Hindistoniy va hindi Baji yuzboshi rahbar edi. Bundan tashqari, qo’shin tarkibida xabash g’ulomlardan iborat yengil qurollangan jangchilar, egniga ohanpo’sh (temir sovut), zirxpo’sh (po’lat sovut), oynapo’sh (ko’zni qamashtiradigan yaltiroq metall parchalar bilan qoplangan sovut), boshiga dubulg’a yoki kulohpo’sh (uchli mo’yna qalpoq) kiyib olgan askarlar hamda uzoqqa otar miltiqlar bilan qurollangan o’qchi-otliqlar otryadlari bo’lib, bu otryadlarning har biri egarlarga ortilgan, yurib ketaturib otishga mo’ljallangan ikki zambarakka ham ega edi. Alimqul qo’shini tezda Tarxonsayyodga yetib kelib, Darxonariqning o’ng sohili (hozirgi Niyozbek va Pushkin ko’chasi yaqini)ga joylashadi. Muhammad Solihning yozishicha, ruslar ularni ko’rgach, to’plardan o’qqa tutib, hujumga tashlanadi. Alimqul ham o’t ochib, qarshi hujumga o’tishga buyruq beradi. Ruslar bardosh bera olmay, Salorga, so’ng uning ortiga chekinadi. Alimqul qo’shini esa uch tarafdan hujum qilib, ruslarni avval Nazarbek qo’rboshi qo’rg’onchasiga, so’ng Alichak va Oltintepa yo’liga va u yerdan Sho’rtepaga siqib chiqaradi. Ruslar o’zining Sho’rtepadagi qarorgohiga etgachgina Alimqul qo’shini ta’qibidan qutuladi. Keyin Alimqul zafar nog’oralari sadosi ostida qo’shin bilan Darxon bo’yiga qaytadi. Toshkent ahli g’oliblarni katta shodiyona va tuhfalar bilan kutib oladi. Ad.: Sokolov Yu., Tashkent, tashkentsi i Rossiya, T., 1965; Karimov Sh., Shamsutdinov R., Turkiston Rusiyo bosqini davrida, Andijon, 1995. Mashhura Sharipova.

Manba

O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi