Danielson Nikolay
Nikolay Fransevich Danielson (1844-fevral 7-yil, Moskva) — rus iqtisodchisi, publitsist — populist, noshir, Karl Marksning „Kapital“ asarini rus tiliga tarjimoni va „Kapital“ning uch jildlik birinchi tugallangan tarjimasi muallifi, liberalizm mafkurasi va nazariyotchilaridan biri.
Yoshlik davri
Nikolay Frantsevich Danielson 1844-yilda Moskvada savdogar oilasida tugʻilgan. Uning otasi tomonidagi ota-bobolari Finlandiyadan kelgan. Otasi Frants Fedorovich Tavastgus (hozirgi Xyamenlinna) shahrida savdogar sifatida roʻyxatga olingan, onasi Yuliya Danielson, (qizlik familiyasi Yefimova) Moskvada tugʻilgan, u ham savdogarlar sinfiga mansub edi. Nikolayning bobosi va otasi pivo ishlab chiqaruvchilar edi. Ota oʻgʻli tugʻilgandan koʻp oʻtmay vafot etdi va oila tezda qashshoqlashdi.
1855-yil avgust oyida oʻn bir yoshli Nikolay Sankt-Peterburgga keltirildi va Sankt-Peterburg tijorat maktabi talabalari shtatiga davlat hisobiga yozildi. 1862-yil may oyida u yakuniy imtihonlarni muvaffaqiyatli topshirdi, maqtovli diplom bilan kumush medal bilan taqdirlandi, tijorat nomzodi va shaxsiy faxriy fuqarolik unvoniga sazovor boʻldi.
Keyin koʻngilli sifatida u Sankt-Peterburg universitetida maʼruzalarda qatnashdi, u erda nemis Lopatin bilan uchrashdi, u bilan oxirgi kunlarigacha doʻstlikni saqlab qoldi. Universitet kursini Danielson moliyaviy qiyinchiliklar tufayli tugatmadi, oʻqish 1863-yilda toʻxtatildi.
1864-yil mart oyida E. I. Lamanskiy (Davlat bankining sobiq menejeri) tashabbusi bilan Sankt-Peterburgda birinchi rus mustaqil kredit tashkiloti — Oʻzaro kredit jamiyati tashkil etildi. Jamiyat aʼzolari oʻrtacha daromadli shaxslar boʻlishi mumkin. UWC asoschilaridan biri savdogar N. I. Lyubavin, N. N. Lyubavinning otasi, Danielsonning savdo maktabidagi oʻrtogʻi. 1864-yilda Danielson OVKga buxgalter, keyin bosh buxgalter sifatida kirdi, 1877-yildan boshlab bosh nazoratchi lavozimini egalladi.
Keyinchalik u bir necha bor Boshqaruv aʼzosi boʻlish yoki Jamiyat Kengashiga aʼzo boʻlish imkoniyatiga ega boʻladi, lekin har safar menejer boʻlish takliflarini rad etadi. 1914-yilda uning UWCdagi xizmatining yarim asrlik yubileyi nishonlandi. Jamiyatdagi xizmat yagona daromad manbaiga aylandi, bu mablagʻlar baʼzi muxolifat nashrlarini moliyalashtirishga sarflandi, G. A. Lopatinga yordam koʻrsatib keldi.
Universitetni tark etgandan soʻng, Danielson mustaqil ravishda oʻqishni davom ettiradi. U tabiiy fanlarga ham, ijtimoiy fanlarga ham qiziqadi. Biologiya, kimyo, tarix, iqtisod, matematika, astronomiya, falsafa, sotsiologiya va chet tillarini o‘rganadi. Universitet taʼlimini olmagan boʻlsa-da, u oʻz davrining eng bilimli va yaxshi oʻqigan kishilaridan biriga aylanadi. Bunga koʻp yillik iqtisodiy va sotsiologik adabiyotlar kutubxonasini yigʻish yordam berdi.
Tarjima va tahrir faoliyati
1867-1869 yillarda nashr etilishi rejalashtirilgan kitoblar orasida Ogyust Kontening 6 jildli „Ijobiy falsafa kursi“ bor edi, (Nashr tsenzura asoratlari tufayli amalga oshmadi). I. E. Yorga muallifligidagi Germaniyadagi ijtimoiy-siyosiy partiyalar tarixi asari ham shu jumlasidan. (Nashr ham to‘liq emas).
Karl Marksning „Kapital“ tarjimasi
1867-yilda Karl Marksning" Kapital"ning birinchi jildi nashr etildi va uni Danielson bir vaqtning oʻzida birinchi kitobxonlar orasida oʻqib chiqdi. Danielson mashhur asarning birinchi rus tiliga tarjimasi tashabbuskori boʻldi. U kitobni Rossiyada nashr etish uchun noshir va tarjimon qidira boshlaydi. Nashriyotchi N. P. Polyakov darhol rozi boʻladi, ammo bu kitobni tarjima qilish qiyinroq edi. Rus tilida adekvat siyosiy va iqtisodiy terminologiya yoʻq edi. Tarjimon butunlay yangi taʼriflarni oʻylab topishi kerak edi.
1868-yil 18-sentyabrda Marksga yozgan birinchi maktubida Danielson adresatga „Kapital“ning I va II jildlarining tarjimasini Rossiyada nashr etish niyati haqida xabar beradi. U tarjima qilish va qoʻshimcha adabiyotlarni yuborishda yordam soʻraydi. G. A. Lopatin birinchi boʻlib „Kapital“ni tarjima qildi, biroq bir yil davomida tarjima ustida ish boshlanmadi. 1869-yil kuzida ish pulga muhtoj boʻlgan M.A.Bakuninga taklif qilindi va unga avans toʻlanadi. Bakunin tarjima qilishni boshlaydi, lekin tez orada ish toʻxtaydi va 1870-yilning yozida S. G. Nechaev, Bakunin tarjima qilishdan bosh tortishga majbur boʻladi. Lopatin Danielsonga tarjimani bakunistt N.I.Jukovskiyga topshirishni taklif qiladi, lekin Danielson qattiq eʼtiroz bildiradi.
Nihoyat, Lopatin shaxsan Marks bilan uchrashib, unga yaqinlashib, muallifning bevosita nazorati ostida kitobni tarjima qilishga qaror qiladi. 1870-yil avgustdan noyabrgacha u kitobning uchdan bir qismini yana tarjima qildi. Lopatinning Rossiyaga yana bir noqonuniy tashrifi uning tarjima ishlarini yana toʻxtatdi. Sankt-Peterburgda Lopatin tarjimani yakunlash iltimosi bilan tugallanmagan materiallarni Danielsonga topshirdi.
1871-yil may oyiga kelib Danielsonning tarjima ustidagi ishi yakunlanish arafasida edi, faqat birinchi bobi tarjima qilinmay qolgan, muallifning o‘zi ham o‘quvchiga tushunarli bo‘lishini osonlashtiradi degan umidda. Ammo Marks „International“da Bakuninchilarga qarshi kurash bilan band boʻlib, birinchi bobni rus oʻquvchisiga moslashtirish niyatini qoldirdi. Keyin Danielsonning iltimosiga koʻra, N.N.Lyubavin uni tarjima qilishni oʻz zimmasiga oladi va Danielson uni asl nusxa bilan taqqoslaydi. Lyubavin Danielson tarjimasiga nisbatan xuddi shunday qilgan. Shundan soʻng Danielson nihoyat tarjimaning uch qismini bir butunga birlashtirdi va 1872-yil bahorida P. Polyakov „Kapital“ning birinchi ruscha (va ayni paytda birinchi xorijiy) tarjimasini nashr etdi.
Manbalar
uz.wikipedia.org