Chrysanthemum × morifolium
Chrysanthemum × morifolium shuningdek,
gulchi romashka va
chidamli bog' momi nomi bilan ham tanilgan, — Asteraceae oilasiga mansub koʻp yillik oʻsimliklarning duragay turi.
Botanika tarixi
Xitoyda ular miloddan avvalgi 500-yildan beri mavjud. 1630-yilda 500 dan ortiq navlari sanab oʻtilgan. Yevropada, Gollandiyada, ular 17-asrning oʻrtalaridan beri maʼlum boʻlgan, ammo ularning umumiy tarqalishi faqat 19-asrdan boshlandi. Xrizantema birinchi marta Xitoyda dorivor oʻsimlik sifatida ishlatilgan.
U eng qadimgi Xitoy tibbiy materialida, Shennong Ben Cao Jingda (zamonaviy davrning boshida) eng yaxshi dorilar toifasida tasniflangan. „Uzoq muddat foydalanishda qon bosimini koʻtaradi, tanani yumshatadi, qarishni sekinlashtiradi va hayotni uzaytiradi“. Jin va Tang sulolalari davridan boshlab (eramizning 5-asrlari atrofida) xrizantema manzarali oʻsimlik sifatida qadrlana boshlandi.
Tavsif
Oʻsimlikning balandligi 30–90 centimetr (12–35 in) ga yetadi. Poyalari tik oʻsadi. Barglari konturi keng tuxumsimon, poyasida xanjarsimon, barglarining uzunligi 150 mm (6 in) dan ortiq. Pastki barglari oʻralgan boʻlib, poyalari boʻylab yuqoriga koʻtariladi. Barglar bahorda paydo boʻladi.
Murakkab umumiy toʻpgullarda bir nechta chashka shaklidagi kichik toʻpgullar birga joylashadi. Tilsimon gullari yashil, oq yoki sariq, pushtidan binafsha ranggacha boʻlgan koʻplab ranglarga ega boʻlishi mumkin. Oʻsimlik kunning uzunligi 14 soatdan kam boʻlganda gullashni boshlaydi.
Shuni taʼkidlash kerakki, bir yarim ming yillik etishtirish davomida oʻn minglab turli xil navlar yaratilgan. Asosan barglarga qarab, uning xrizantema ekanligini bilish mumkin.
Oʻstirish va foydalanish
Bu oʻsimlik NASA tomonidan oʻtkazilgan tadqiqotlarga koʻra, havoni tozalash, havodan trikloretilen, benzol, formaldegid, ammiak va boshqa kimyoviy moddalarni yigʻib olishi mumkinligi aniqlangan. Umuman olganda, oʻsimlik iqlimga qarab haftada ikki-uch marta sugʻoriladi.
Dori
Naturopatiyada „gul“ koʻzning yalligʻlanishi va teri ifloslanishiga qarshi ishlatiladi. Bundan tashqari, havo tozalash vositasi sifatida ham foydalanish ham mumkin.
Oʻsimliklarning qismlarini ushlash baʼzi hollarda terining qichishi va allergiyaga olib kelishi mumkin.
Ekologiya
Oʻsimlik turli shira bitlari, kapsid hasharotlar, teri qanotlilar, barg minerlari, nematodalar, oʻrgimchak oqadilar, trips va oq pashshalar tomonidan isteʼmol qilinadi. Oʻsimlik turli kasalliklardan nobud boʻlishi mumkin: aster sariqlari, botrytis, barg dogʻlari, zang, chang chiriyotgan, vertitsillyoz.
Galereya
Manbalar
uz.wikipedia.org