Chen Qiushi
Chen Qiushi (simplified Chinese;
Stiven Chen nomi bilan ham tanilgan, 1985-yilning sentyabrida tavallud topgan. Xitoylik huquqshunos, faol va fuqaro jurnalisti boʻlib, u 2019 - 2020-yillarda Gonkongdagi norozilik namoyishlari va hukumatning javobini tanqid qilgan, COVID-19 pandemiyasini yoritgan. U 2020-yil 6-fevralda. Uxandagi COVID-19 epidemiyasi haqida xabar berganidan soʻng izsiz yoʻqolgan. Xabar qilinishicha, Xitoy hukumati Chenning oilasi hamda do‘stlariga uning COVID-19 karantini uchun hibsga olingani haqida xabar bergan. Tanqidchilar, shu jumladan, OAV erkinligi guruhlari hukumat sabablariga shubha bilan qarashdi va hukumatni Chen bilan tashqi aloqaga ruxsat berishga chaqirishdi.
Chen 2021-yilning sentyabrida yana paydo bo‘ldi, ammo uning g‘oyib bo‘lish holatlari haqida hech qanday izoh bermadi.
Bolalik, taʼlim va mediadagi egallagan o`rni
Chen Qiushi 1985-yilning sentyabrida Xeyluntszyan, Xitoyning Daxingʻanling prefekturasida tug‘ilgan hamda Heilongjiang universitetida huquq fakultetida tahsil olgan hamda uni 2007-yilda tamomlagan. Oʻqishni tamomlagandan keyin u Pekinga koʻchib oʻtdi, kino, televideniye va OAVda ishladi va boʻsh vaqtlarida barlarda qatnashdi. 2014-yilda u Pekin televideniyesining „I am a speaker“ realitiy shousida 2-o‘rinni egalladi, unda ishtirokchilar tomoshabinlar va hakamlar hay’ati oldida 5 daqiqalik nutq so‘zlaydilar. U 2015-yilda Longan yuridik firmasiga qo‘shildi. U yerda intellektual mulk, mehnat qonunchiligi va nizolarni hal qilish bo‘yicha ixtisoslashgan.
Jurnalistika
Gonkong noroziliklari
2019-2020 Gonkong noroziliklari haqida davlat gazetalarida eshitgandan keyin, Chen oʻzi koʻrish maqsadida u yerga shaxsiy fuqaro sifatida tashrif buyurdi. U Gonkongda 2019-yilda ekstraditsiya to‘g‘risidagi qonun loyihasiga qarshi norozilik namoyishlari haqida onlayn videolarni joylashtirdi. U yerda hukumatning namoyishchilarni zo‘ravon tartibsizliklar sifatida tavsiflashiga qarshi chiqdi. Uning videolari G‘arb OAV kuzatuvchilari tomonidan qatʼiy neytral deb taʼriflangan. U Pekin tarafdorlari hamda Gonkong tarafdorlari mitinglarida qatnashgan, shu bilan birga oʻz tarafini olishdan bosh tortgan.
Videolar 2019-yilning avgust oyida chiqarilganidan bir necha kun o‘tib, Xitoy rasmiylari, shu jumladan, Jamoat xavfsizligi vazirligi, Adliya vazirligi, uning yuridik uyushmasi hamda ish beruvchisi bilan bog‘landi. U uyiga erta qaytdi. Uning 740 ming obunachisi bo‘lgan Sina Weibo akkaunti boshqa ijtimoiy tarmoqlari bilan birga o‘chirib tashlangan. Chen Gonkongga borish nega notoʻgʻri boʻlganligi haqida soʻroqqa tutilgan, yozib olingan, „tanqid qilingan va oʻqitilganini“ tasvirlab berdi. Oktyabr oyining boshida u Xitoy konstitutsiyasida soʻz erkinligi huquq boʻlganligi sababli, u davom etishi kerakligini aytib, materik Xitoyda koʻpchilik uchun bloklangan YouTubeʼda post qoʻyishni boshladi.
COVID-19
2019-2020 yillardagi Gonkongdagi norozilik namoyishlari haqidagi hisobotlari uchun Xitoy ijtimoiy tarmoqlaridan bloklanganidan keyin, Chen o‘z hisobotini davom ettirish uchun YouTube va Twitter’ga kirdi. Chen 2020-yil 23 yoki 24-yanvarda Xankou, Vuxan shahriga sayohat qilib , Xitoydagi COVID-19 pandemiyasi haqida xabar berishni boshladi. U yerda u mahalliy aholidan intervyu oldi, turli kasalxonalarga tashrif buyurdi, shu jumladan Huoshenshan kasalxonasi hali ham qurilishi davom etayotgan edi. Chenning so‘zlariga ko‘ra, shifokorlar haddan tashqari ishlagan va tibbiy vositalar yetarli emas edi, lekin tovarlar narxi barqaror edi. Chen 30-yanvar kuni Vuxan kasalxonalarida ko‘p odamlar koridorlarda yotganini ko‘rsatadigan videoni eʼlon qildi. Hazmat kostyumlarini kiygan davlat OAV muxbirlaridan farqli oʻlaroq, Chen oʻzini himoya qilish uchun faqat koʻzoynak hamda yuz niqobiga ega edi. Chen shunday dedi:
„Qoʻrqamanki, mening oldimda kasallik, mening orqamda Xitoyning huquqiy va maʼmuriy kuchi bor. Ammo tirik ekanman, koʻrganlarim va eshitganlarim haqida gapiraman. Men oʻlishdan qoʻrqmayman. Nega sendan qo‘rqishim kerak, Kommunistik partiya?“
2020-yilning fevral oyi boshiga kelib, koronavirus epidemiyasi haqida xabar berar ekan, Chen 433 000 YouTube obunachisi va 246 000 Twitter obunachisiga ega edi. Chen tarafdorlari Xitoy hukumatini koronavirus epidemiyasini senzura qilishda aybladi. The Guardian nashrining yozishicha, Sina Weiboʻda Chen tarafdori bo‘lgan ko‘plab sharhlar senzuraga uchragan. Taxminan 4-fevralda, Chen gʻoyib boʻlishidan oldin joylashtirgan oxirgi videoda Chen Vuxanda yashovchi „A Ming“ bilan suhbatlashdi. Mingning taʼkidlashicha, otasi yanvar oyining boshida, xavfsizlik choralari koʻrilmaganda, sogʻligʻini tekshirish paytida koronavirus bilan kasallangan boʻlishi mumkin. Mingning otasi vaqt oʻtgandan keyin virusdan vafot etgan. Video davomida Chen „ko‘pchilik meni hibsga olishimdan xavotirda“, dedi.
South China Morning Post gazetasida yozgan jurnalist Linda Lyu, keyinchalik Chenni koronavirus tarqalishini yorituvchi eng nufuzli fuqaro jurnalistlaridan biri deya hisoblanadi. Shuningdek, u Chenning reportajlari „ular kesib oʻtolmaydigan chiziqlarga“ ega boʻlgan Caixin va Sanlian Lifeweek -dan farqli ekanligini va Chenning hisoboti davlat tomonidan nazorat qilinadigan OAVning „rasmiy chizigʻi“ bilan yanada kuchliroq farq qilishini aytdi.
2020 — 2021-yillarda faoliyatidagi holatlar
Chen 2020-yilning 6-fevral kuni oilasiga vaqtincha kasalxona haqida xabar berish niyati haqida xabar berganidan soʻng g‘oyib bo‘ldi. 6-fevral kuni soat 19:00 UTC+8 dan keyin uning doʻstlari u bilan bogʻlana olishmadi. Uning onasi hamda doʻsti Xu Xiaodong ikkalasi ham 7-fevral kuni rasmiylardan Chenning nomaʼlum vaqt va joyda hibsga olingani, karantin maqsadida nomaʼlum joyda saqlanganligi haqida xabar olishganini aytdi.
Amnesty International vakili Patrik Pun taxminan 2020-yilning 14-fevralida Chen (va boshqa fuqarolik jurnalisti Fang Bin) hibsga olingani yoki „majburiy karantin“ga joylashtirilgani hali nomaʼlumligini aytdi. Poon Xitoyni oʻz oilalarini xabardor qilishga hamda advokatdan foydalanish imkoniyatini berishga chaqirdi, keyin shunday dedi: „Aks holda, ular qiynoqlar yoki boshqa shafqatsiz munosabatda boʻlish xavfi ostida qolishlari qonuniy tashvishdir“.Human Rights Watch vakilining taʼkidlashicha, Xitoy hukumati „favqulodda vaziyatlarda, masalan, 2003-yilda SARS, 2008-yilda Venchuan zilzilasi, 2011-yilda Venchjou poyezdi halokati va boshqa favqulodda vaziyatlarda haqiqatni gapirgani yoki hukumatni tanqid qilgani uchun fuqarolarni taʼqib qilish shu bilan birga hibsga olish tarixi bor. 2015-yilda Tyanjin kimyoviy portlashi .“ Taxminan 2020-yil mart oyida, qisman Chen ilhomlantirgan fuqaro jurnalisti Li Zexua ham gʻoyib boʻlgani xabar qilindi; Li 2020-yilning aprel oyida qayta tiklandi. Yagona erkin matbuot koalitsiyasi Chenni 2020-yil mart hamda 2020-yil aprel oylarida 10 ta „eng shoshilinch“ ishlarning roʻyxatiga kiritdi. Jurnalistlarni himoya qilish qo‘mitasi ham Chenni ozod qilishga chaqirdi.
23-mart kuni Xitoyning AQShdagi elchisi Cui Tiankay Chen haqida hech qachon eshitmaganligini aytdi. Aprel oyi boshida AQSHdagi respublikachi qonunchilar Xitoy hukumatining xatti-harakatlari, shu jumladan Fang Bin, Chen Tsyushi va Li Zexuaning g‘oyib bo‘lganini tekshirishga chaqirib, "(Xitoy hukumati) insonning o‘z-o‘zidan paydo bo‘lishi haqida dunyoga yolg‘on gapirdi. Virusning odamlarga yuqishi, haqiqatni xabar qilishga uringan shifokorlar shu qatorda jurnalistlarning ham ovozini oʻchirdi. Endi bu kasallikdan taʼsirlangan odamlarning aniq sonini yashirmoqda.
2020-yilning sentabr oyida Syu Syaodong do‘sti Chenning „salomatligi yaxshi“, lekin „maʼlum bir agentlik nazoratida“ ekanligi haqida xabar tarqatdi. Inson huquqlari bo‘yicha advokatning aytishicha, Chen ota-onasi yashaydigan Qingdao shahriga ko‘chirilgan va u „hokimiyatning qattiq nazorati“ ostida bo‘lgan.
2021-yil 31-mart holatiga ko‘ra, u ota-onasi bilan yashaydi. Unga nisbatan jinoiy ish qo‘zg‘atiladimi yoki yo‘qmi nomaʼlum.
2021-yil 30-sentyabrda Chen do‘sti Syu Syaodunning YouTubeʼdagi jonli video tasmasida qisqacha ko‘rinish bilan yana paydo bo‘ldi, shu bilan birga Twitter’da maktub joylashtirdi. Maktubda Chen shunday deya yozgan: „31 yil va 8 oy ichida men juda ko‘p narsalarni boshdan kechirdim. Baʼzilari haqida gapirish mumkin, baʼzilari haqida gapirish mumkin emas, menimcha, siz tushunasiz“.
Yana qarang
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org