Chechenlarning 2022-yilgi Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishida ishtiroki
Checheniston Respublikasi, odatda Checheniston nomi bilan tanilgan, Rossiyaning federal respublikasi boʻlib, 2022-yilda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi paytida bir necha rollarda ishtirok etgani qayd etilgan. Qodirovchilar qoʻshinlari rus qoʻshinlari bilan bir qatorda jang qilgan boʻlsa, Johar Dudayev va „Shayx Mansur“ batalyonlari Ukraina tomonida jang qilgan. Xalqaro kuzatuvchilar bosqin, Birinchi va Ikkinchi Chechen urushlari oʻrtasidagi bir qator taqqoslashlarni qayd etdilar.
Rossiyaparast Qodirovchilar kuchlari
26-fevral kuni Checheniston Respublikasi rahbari Ramzan Qodirov Checheniston harbiy kuchlari Ukrainaga kiritilganini eʼlon qilib, Vladimir Putin „toʻgʻri qaror qabul qildi va biz uning buyruqlarini har qanday sharoitda ham bajaramiz“, deb taʼkidlab oʻtdi. Shu kuni Rossiya davlat ommaviy axborot vositasi RT 12 ming chechen askari Checheniston poytaxti Grozniyning bosh maydonida Ukrainaga qarshi urushga kirishishga hozirlik koʻrayotgani tasvirlangan videoni ommaga taqdim etdi.
27-fevral kuni Ukraina harbiylari Kiyev viloyati shimoli-gʻarbidagi Xostomel shahri yaqinida toʻplangan chechen maxsus kuchlarining katta karvonini yoʻq qilganini eʼlon qildi. Koʻp oʻtmay, ukrainalik harbiylar Qodirov nomidagi gvardiyaning 141-motopolki rahbari general Magomed Tushayev Ukrainadagi janglarda halok boʻlganini eʼlon qildi.
28-fevral kuni Qodirov Telegramʼdagi postida „Ukrainada tanlangan taktika juda sekin“ deb yozgan va Rossiya kuchlarini yanada tajovuzkor harakatlarga chaqirgan.1-mart kuni Qodirov Telegramʼdagi navbatdagi postini tarqatdi va ikki chechen askari halok boʻlgani va olti nafari yaralangani va bosqin „keng koʻlamli chora-tadbirlarga oʻtishi“ kerakligini bildirdi.
3-mart kuni, The Times gazetasi bir guruh chechen askarlari Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiyga suiqasd qilish maqsadida Kiyevga bostirib kirish uchun yuborilgani, biroq bu guruh Rossiya Federal Xavfsizlik Xizmatining urushga qarshi boʻlinmalarining sizdirilishi natijasida zararsizlantirilgani haqida xabar berdi.
14-mart kuni Qodirov ijtimoiy tarmoqqa Rossiyaning Kiyevga hujumi doirasida Xostomelda boʻlganini daʼvo qilgan videosini joylashtirdi.Uning daʼvosini mustaqil tekshirish imkoni yoʻq edi. „Ukrayinska pravda“ internet gazetasi 16-mart kuni ular Qodirovning telefonining geolokatsiyasi Ukraina emas, Chechenistonning Grozniy shahri ekanligini aniqlash maqsadida „RIA Novosti“ rus OAV niqobi ostida Qodirovning IP-manzilini qoʻlga kiritish uchun aldaganliklarini aytgan. Keyinroq Putinning matbuot kotibi Dmitry Peskov Qodirov „toʻgʻridan-toʻgʻri Ukrainada ekanligini daʼvo qilmaganini“ taʼkidlagan.
5-aprel kuni Qodirov Telegramʼda bir guruh jangarilar asirda yotgani aks etgan videoni joyladi. Uning taʼkidlashicha, Ukraina harbiy-dengiz kuchlarining 503-batalyonining 267 nafar askari Rossiyaga taslim boʻlgan. AQSh Harbiy-dengiz kuchlarining sobiq harbiy xizmatchisi Chuck Pfarrer bu daʼvoni noaniq deb hisoblab, asirlar deyarli hech qanday shikastlanmagani va Ukraina dengiz piyodalarining rasmiy kiyimiga mos kelmaydigan kiyim kiyganini tushuntirdi.
2022-yil iyun oyi oxirida Qodirov faqat etnik chechenlardan iborat toʻrtta yangi batalyon tashkil etilishini eʼlon qildi. Qodirovning soʻzlariga koʻra, bu batalyonlar „Shimoliy-Axmat“, „Janubiy-Axmat“, „Gʻarbiy-Axmat“ va „Vostok-Axmat“ deb nomlanadi va ular Ukrainaga jang qilish uchun yuboriladi.
2022-yil iyul oyi oxirida Rossiya Milliy gvardiyasining Axmat SOBR va Axmat OMON polkining chechen aʼzosi ekani aytilayotgan videoda ukrainalik harbiy asirni qiynoqqa solayotgani va jarohatlagani aks etdi.
2022-yil sentyabr oyi boshida Qodirov yana ikkita chechen batalyonini Ukrainaga joʻnatganini eʼlon qildi va telegramga ularning ketishi aks etgan videoni joyladi. Bu eʼlon Rossiyaning Xarkov viloyatidan chekinishi paytida taqdim etildi.
Ukrainaparast kuchlar
Qodirovga qarshi boʻlgan bir qator chechenlar ixtiyoriy ravishda Ukraina qoʻshinlari safida, masalan, 2014-yildan beri Ukrainada Rossiya qoʻshinlariga qarshi kurashayotgan Joxar Dudayev batalyoni yoki Shayx Mansur batalyonlari safida jang qilishgan. Ukrainada Rossiyaga qarshi kurashayotgan yana bir ukrainaparast chechen batalyoni bu alohida maxsus maqsadli batalyondir.
Reaksiyalar
28-fevral kuni Ukraina Milliy gvardiyasi oʻng qanot „Azov“ batalyoni aʼzolari oʻqlarni choʻchqa yogʻi bilan yogʻlayotgani aks etgan videoni eʼlon qildi, videoda maʼruzachi „Hurmatli musulmon birodarlar. Bizning yurtda siz jannatga kirmaysiz. Sizni jannatga kiritishmaydi. Uyga boring, iltimos!“- deb buyruq bergan.
Bir qator tahlilchilarning taʼkidlashicha, Ukrainada Qodirovchilar kuchlarining mavjudligi janglarda qatnashishdan koʻra koʻproq psixologik taʼsir yaratishga qaratilgan. „Foreign Policy“ nashri uchun yozgan Jastin Ling Rossiya ommaviy axborot vositalari „Ukrainadagi chechen askarlarining mavjudligidan ukrainaliklarga qarshi psixologik qurol sifatida foydalanmoqda“, deb taʼkidlagan boʻlsa, Ottava universiteti professori Jan-Fransua Ratel " bu odamlarni sodir boʻlgan voqeaga ishontirish uchun edi va Chechenistonda nima sodir boʻlsa, Ukrainada sodir boʻladi — ular shaharni bostirib, talon-toroj qiladi, zoʻrlaydi va oʻldiradi, deb aytadi. Gruziya Strategik va xalqaro tadqiqotlar jamgʻarmasi xodimi Aleksandr Kvaxadzening taʼkidlashicha, "kadrlar va metamaʼlumotlarda koʻrinib turibdiki, koʻpchilik chechen qoʻshinlari front chizigʻidan kamida 20 km uzoqlikda joylashgan boʻlib, ular Chechenistondagi odamlarni ruhlantirish va „Qodirov va uning kuchlari“ jangovar imidjini targʻib qilish uchun faqat video yozib olishadi.
Rossiya-Checheniston mojarosini taqqoslash
Bir qator sharhlovchilar Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi va 1990-yillardagi Chechen urushlari, xususan, Grozniy jangi oʻrtasida taqqoslashlar amalga oshirgan. Rossiya inson huquqlari tashkiloti „Memorial“ direktori Aleksandr Cherkasovning aytishicha, „Putin Chechenistonda xuddi Ukrainada boʻlgani kabi yoʻl tutdi va biz mojaroning yangi bosqichiga oʻtayotganimizda ham bu davom etmoqda. U, shuningdek, dastlab „aksilterror operatsiyasi“ deb atalgan va qurolli mojaro sifatida taʼriflanmagan urush bilan boshlandi“. London Kingʻs College professori Treysi German shunday yozgan:
Putin Rossiyaning 2014-yilda Qrimni qatʼiy bosib olishi yoki 2008-yilda Gruziyaga bostirib kirishi takrorlanishini kutganga oʻxshaydi, ammo biz koʻrgan narsa uning Chechenistonga 1994-yil dekabridagi intervensiyasiga oʻxshab ketadi. Harbiy ustunlik (albatta, son jihatidan) va strategik muvaffaqiyatga erishdi va minglab rus qoʻshinlari Shimoliy Kavkaz respublikasini himoya qila olmadi. . .Bu yerda 1994-yil dekabr oyi oxirida Rossiyaning Chechenistonga aralashuvi aks-sadolari bor, oʻshanda Rossiya rahbariyati Checheniston poytaxti Grozniyga qarshi yirik zirhli hujumni rejalashtirgan va Rossiya Checheniston rahbariyatini qoʻlga olish tezligiga tayanib, havo koʻmagida hal qiluvchi zarba berish orqali tashabbusni qoʻlga kiritgan. Ammo chechen qoʻshinlari uzoq vaqtdan beri shaharga zarba berishga tayyor edilar va hujum muvaffaqiyatsiz tugadi[34].
Shotlandiyalik jurnalist Nil Ascherson „Putinning rejasi ikki bosqichdan iborat koʻrinadi. Birinchidan, ruslar Chechenistonda Grozniyga qilgani kabi bir necha shaharlarda qarshilik koʻrsatish orqali harbiy gʻalabaga erishish va keyin ularni qoraygan qobiqlarga oʻqqa tutish“- deb yozadi.
Manbalar
uz.wikipedia.org