Buyuk Moʻgʻullar

Boburiylar — Hindistonda (1526—1858) hukmronlik qilgan turkiy sulola.

Temuriylar sulolasining vakili, Amir Temur avlodi Zahiriddin Muhammad Bobur asos solgan. Chet ellarda, mamlakatimizda, hatto Hindistonda ham Boburni va uning avlodlarini "buyuk moʻgʻullar" deb atash odat boʻlib qolgan. "Buyuk moʻgʻullar" degan ibora Chingizxon va undan keyingi moʻgʻul qoonlari (Oʻqtoy qoon, Guyuk qoon, Munka qoon)ga taalluqli boʻlib, Buyuk mo'g'ular aslida Bobur avlodlaridir. Ular tarixiy hujjatlarda oʻzlarini "boburiy mirzolar" deb yuritishgan. "Buyuk moʻgʻullar" degan ibora Chingizxon va undan keyingi moʻgʻul qoonlari (Oʻqtoy qoon, Guyuk qoon, Munka qoon)ga taalluqli boʻlib, boburiylar aslida Bobur avlodlaridir. Ular tarixiy hujjatlarda oʻzlarini "boburiy mirzolar" deb yuritishgan. V. V. Bartold dunyoda tarqalgan "buyuk moʻgʻullar" iborasining xato ekanligini koʻrsatib, "Yevropaliklar Temurni va uning oʻgʻillari hamda nabiralarini moʻgʻullardan tarqalgan deb hisoblab, (Bobur) saltanati uchun "buyuk moʻgʻullar" degan nom toʻqidilar", deb yozadi. Bu ibora esa Yevropadan Hindistonga "koʻchib" kelib, hindlar orasiga inglizcha kitoblar vositasi bilan tarqalgandir. Soʻnggi yillarda "buyuk moʻgʻullar" degan xato ibora oʻrniga "boburiylar" iborasi qoʻllanila boshladiki, bu ibora tarixiy haqiqatni toʻgʻri aks ettiradi. Boburiylar Hindistonda 332 yil hukmronlik qildilar. Sulola asoschisi Bobur (1483-yilda tugʻilgan) otasi tomondan Amir Temurning (1336–1405) va ona tomondan Chingizxonning (1227-yilda vafot etgan) avlodi boʻlgan.

Boburiylarning vakillari: Zahiriddin Muhammad Bobur (1526-1530), Humoyun (1530-1539; 1555-56), Akbar ( 1556-1605), Jahongirshoh (1605—27), Shoh Jahon (1627-1658), Avrangzeb Olamgir (1658—1707), Bahodirshoh I (1707-1712), Jahondorshoh (1712-1713), Farrux Siyar (1713-19), Muhammadshoh (1719-1748), Ahmadshoh (1748—1754), Olamgir II (1754-1759), Shoh Olam II (1759-1806), Akbar II (1806-1837), Bahodirshoh II (1837-1858).

Adabiyotlar

uz.wikipedia.org

Sun'iy intellekt javobi:

Buyuk Mo‘g‘ullar — XIII asrda Markaziy Osiyo, Sharqiy Yevroosiyo va Yaqin Sharq hududlarini qamrab olgan yirik imperiya. Bu imperiya asoschisi Chingizxon bo‘lib, u 1206 yilda barcha mo‘g‘ul qabilalarini birlashtirgan va keyinchalik katta shamol kabi butun Sharqni zabt etgan.

Tarixi

Buyuk Mo‘g‘ullar imperiyasi dastlab 1206 yilda tashkil etilgan. Chingizxonning asosiy maqsadi bir qabilali urushlardan ko‘ra, barcha mo‘g‘ullarni yagona davlat ostida birlashtirish edi. U butun markaziy Osiyodan boshlab, Sharqiy Yevropa, Xitoy, Fors va Yaqin Sharqning ko‘plab qismiga o‘z hukmronligini ta’sir qildi. Chingizxon vafotidan keyin uning vorislari imperiyani bo‘laklarga bo‘lib boshqargan. Buyuk mo‘g‘ullar imperiyasi o‘zining qudrati va hududi bo‘yicha dunyodagi eng yirik imperiyalardan biri bo‘ldi.

Ijtimoiy va siyosiy tizimi

Mo‘g‘ullar qattiq tartib-intizomga ega edi. Chingizxon qonunlari (Yasa) asosida jamiyat boshqarildi. Ular o‘ta jangchilardan iborat bo‘lib, ko‘p holatlarda otminalar (ko‘p harakatchi o‘qchilar) yordamida urush olib borishgan. Mo‘g‘ullar turli millatlarni o‘z ichiga qabul qilib, ularning o‘ziga xos madaniyatlari, til va an’analarini hurmat qilishgan.

Madaniyat va savdo yo‘llari

Buyuk mo‘g‘ullar imperiyasi Savdo yo‘llarining rivojlanishiga ham katta hissa qo‘shdi. Buyuk ipak yo‘li u orqali o‘tib, Sharq va G‘arb o‘rtasidagi savdogarliklarni osonlashtirdi. Shuningdek, mo‘g‘ullar ko‘plab dinlararo bag‘rikenglikni targ‘ib etishgan, xususan buddizm, islam va xristianlikga nisbatan juda qabul qiluvchi siyosat yuritgan.

Buyuk mo‘g‘ullar imperiyasining tarqalishi

Chingizxon vafotidan so‘ng imperiya vorislari o‘rtasida hukmronlik uchun kurashlar boshlandi. Bu ichki bo‘linishlar va boshqa tashqi kuchlarning bosimi tufayli mo‘g‘ullar imperiyasi asta-sekin kuchini yo‘qotdi. Shunga qaramay, ularning merosi, ayniqsa davlat boshqaruvi usullari, harbiy texnologiyalar va madaniyatlararo aloqalarga qo‘shgan hissalari hozirgacha e’tirof qilinadi.

Xulosa

Buyuk mo‘g‘ullar imperiyasi dunyo tarixida o‘zining siyosiy, harbiy va madaniy ahamiyati bilan chuqur iz qoldirgan davlatlardan biri hisoblanadi. U ko‘plab hududlarni birlashtirib, dunyo tarixining yangi sahifalarini ochgan, shuningdek, turli millatlar aro madaniy va siyosiy aloqalarni mustahkamlashga xizmat qilgan.