Bulg‘or tili
Bulgʻor tili — qadimgi bulgʻor qabilalarining tili. Bulgʻorlar avval Xun qabilalari ittifoqiga kirgan, slavyan, fin-ugor davlatlari bilan aloqada boʻlgan. 9 — 11 asrlardan saqlangan daraklardagi (14 — 15 asrlar) yozuvlarga, tarixiy ismlar tuzulishiga qaraganda, bulgʻor tili hozirgi chuvash tiliga yaqin boʻlgan. Bu ikkalasi turkiy tilining bulgʻor guruhiga mansub. Bulgʻor guruhidagi tillarning oʻzga turkiy tilidan oʻzgachaligi — „z“ oʻrniga „r“, „sh“, „s“ oʻrniga „l“ harfining foydalanishidir. Bulgʻor tili hozirgi boshqir, tatar tillarining shakllanishiga sabab boʻldi. Koʻchmanchilar bulgʻorlarni 7 — 9 asrlarda hozirgi Rossiyaning janubiga tomon quvganida, ularning bir boʻlagi vengr va slavyanlarning tarkibiga kirgan, shuning natijasida ularning tiliga bulgʻor sozʼlari koʻplab kirgan.
Bulgoʻr tili — qad. bulgʻor xalqining tili. Aholisi turkiy qabilalar uyushmasidan iborat boʻlgan Bulgʻor davlati hozirgi Volga va Kama daryolarining boʻylarida 10-asrda vujudga kelgan. Bu davlat inqirozga uchragandan keyin qabila va xalqlarning Bulgʻor ittifoqi tarqalib ketgan. Bu til toʻgʻrisida vizantiyalik, yevropalik, arman va arab sayyohlarining xotiralarida, shuningdek qabr toshlarida saqlangan maʼlumotlar, kishi va joy nomlari asosida fikr yuritish mumkin. Bular Bulgʻor tilining baʼzi xususiyatlarini aniqlashga imkon beradi. Masalan, qad. turkiy tillardan "z" oʻrnida "r", "sh" oʻrnida "l" mavjudligi bilan farq qilgap: kyor — kuz; xyol — qish. Bulgʻor tili qad. tillardan hazar, hozirgi tillardan chuvash tiliga yaqin turadi. Bu 3 til birgalikda turkiy tillarning bulgʻor guruhini tashkil qiladi.
Bulgʻorcha, tatarcha va chuvashcha soʻzlar jadvali
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org
Sun'iy intellekt javobi:
Bulg‘or tili haqida uzoqroq ma'lumot:
Bulg‘or tili — o‘rta asrlarda hozirgi Rossiyaning Volga va Oka daryolari oraligidagi hududda yashagan Bulg‘or qavmi tomonidan so‘zlashilgan turkiy til. Bu til turkiy tillarning Volgabo‘y va O‘rta Osiyo guruhlariga mansub bo‘lib, qadimiy turkiy tillarning rivojlanishi va tarqalishida muhim o‘rin tutadi.
Tarixiy ma'lumotlar:
Bulg‘or davlati VIII—X asrlarda Volgabo‘y hududida mavjud bo‘lib, bu hududda yashagan odamlar o‘z tilida so‘zlashgan. Bulgur tilining yozma manbalari kam bo‘lsa-da, XV asrda topilgan ba’zi matnlar va arxeologik qazilmalar orqali tilga doir ma’lumotlarga ega bo‘lingan. Bulg‘or tili o‘z davrida turkiy tillarning aniq dialektlaridan biri hisoblanadi va hozirgi tatar va bashqird tillari bilan yaqin aloqada bo‘lgan.
Linguistik xususiyatlari:
- Fonetikasi va grammatikasi jihatidan turkiy tillarga xos asosiy belgilarni o‘zida aks ettirgan.
- Bulg‘or tili so‘z birikmalari va qo‘shimchalari turkiy tillarga xos agglutinatsion sistema bo‘yicha shakllangan.
- So‘z boyligi o‘z davrining madaniyati, iqtisodi, dini va kundalik hayotiga oid ko‘plab atamalarni o‘z ichiga olgan.
- Özbek, tatar, bashqird kabi tillarga ta’sir ko‘rsatgan.
Madaniy ahamiyati:
Bulg‘or tili o‘rta asrlardagi turkiy madaniyatining rivojlanishida muhim o‘rin tutgan. U orqali yozilgan diniy, tarixiy va ma’naviy asarlar keyinchalik boshqa turkiy tillarga o‘tgan. Shuningdek, Volgabo‘y Bulg‘orlari o‘z til va madaniyatini saqlab qolish uchun muhim ko‘prik vazifasini bajarishgan.
Bugungi kunda Bulg‘or tili hali to‘liq tiklanmagan va uning asl shakllari ko‘plab tarixiy hodisalar ta’sirida yo‘qolib ketgan. Lekin tilshunoslar va tarixchilar tomonidan o‘rganilishi davom etmoqda, bu esa turkiy tillarning tarixini yanada chuqurroq tadqiq qilish imkonini beradi.
Qo‘shimcha ma’lumot:
Bulg‘or tilining yozuvi ko‘pincha eski turkiy yozuvlardan — Orxon-Yenisey yozuvi yoki arap yozuvining ba’zi turlaridan foydalanganligi ehtimoli bor. Shu til va madaniyat Volga Bulg‘orlari keyinchalik Xorazm, Qrim va boshqa hududlarda tarqalib, so‘nggi davrlarda boshqa turkiy tillarga singib ketgan.
Agar Bulg‘or tili yoki boshqa turkiy tillar bo‘yicha qo‘shimcha savollaringiz bo‘lsa, bemalol so‘rashingiz mumkin!