Budaat
Budaat, budagat (moʻgʻ. Budaad, Budagad, Buuday) — moʻgʻullarning Nirun tarmogʻiga kiradigan qabilalardan biri. Hozirgi vaqtda xotogoytlar, sartullar va janubiy moʻgʻullardan tashkil topgan etnik guruh.
Tarix
"Moʻgʻullarning hikmatli rivoyatida" shunday deyilgan: „Xabichi-Baaturning oʻgʻli Menen-Tudun edi. Menen-Tudunning oʻgʻli Xaralday. Xaraldayning bolalari Budagat qabilasining asoschilari boʻldi, ular aralash boʻtqani eslatgani, na oqsoqol, na boshliq boʻlgani uchun shunday nom oldilar“. Baʼzi tadqiqotchilarning fikricha, Xabichi-Baatur taxminan XI asrning boshlarida yashagan. Buuday avlodi shu vaqtda paydo boʻlgan. Xabichi-Baatur Bodonchar Borjigin urugʻidan boʻlganligi sababli uning Budagat avlodlari ham Borjigin urugʻining tarmoqlaridan biri hisoblanadi.
XII asr oxirida mahalliy moʻgʻullarning Nirun guruhida boʻlgan Budagat yoki budaatlar, XIII asr boshlarida allaqachon Buyuk Moʻgʻul davlatining markaziy tumeniga koʻchib oʻtgan. „Yilnomalar toʻplamida“ bu qavm budat sifatida belgilangan. Budagatlar Chingizxonning taychiutlarga qarshi kurashida uning tarafida boʻlgan, unga yordam bergan va gʻalaba qozongan. XV-XVI asrlarda. Hasar avlodlari hukmronlik qilgan xorchinlarning chap qanotidagi yetti otokdan biri budachin (budačin) boʻlgan. Koʻrinib turibdiki, budachin budaachin soʻzining notoʻgʻri yozilishi. XI asrning birinchi yarmida mahalliy moʻgʻullardan boʻlgan Budagat urugʻining avlodlari oʻziga Buuday nomini oldi, zamonaviy hotogoyt va sartaullarning bir qismi edi. "Moʻgʻullarning hikmatli rivoyatiga" koʻra, budaʻat etnik nomi budaa (budag-a) soʻziga -d (-d) affiksini qoʻshish orqali hosil qilingan — rasm. Baʼzan moʻgʻul tilida budaa soʻzi buudai shaklini oladi.
Zamonaviylik
Hozirgi vaqtda Buuday urugʻi nomining tashuvchilari Moʻgʻulistonning Zavxon aymogʻining Tudevtey, Dorvoljin, Zavxanmandal, Erdenexayrxan somonlarida qayd etilgan. Ichki Moʻgʻuliston hududidagi janubiy moʻgʻullarning tarkibida Budagad urugʻi[6] vakillari yashaydi.
Manbalar
uz.wikipedia.org