BOG’LOVCHI
BOG’LOVCHI (grammatikada) — yordamchi so’z. Gap va ran bo’laklarini birbiriga bog’laydi. Bog’lovchi ishlatilishiga ko’ra, yakka Bog’lovchilar (“va”, “ammo”, “lekin”, “agar”, “chunki”, “uchun” va boshqalar), takrorlanuvchi Bog’lovchilar (“ba’zi”, “bir”, “goh”, “yo” va boshqalar) ga bo’linadi. Bog’lovchi grammatik ma’no va vazifasiga ko’ra, teng Bog’lovchi va ergashtiruvchi Bog’lovchilarga ajratiladi. Teng Bog’lovchilar “va”, “hamda” — biriktiruv Bog’lovchilarga (“bahor keldi va daraxtlar uyg’ondi”); “ammo”, “lekin”, “birok”, “balki” — zidlovchi Bog’lovchilarga (“u ishga bordi, biroq ishlamadi”); “yo”, “yoki”, “yoxud”, “goh… goh”, “dam… dam” — ayiruvchi Bog’lovchilarga (“dam havo ochiladi, dam yomg’ir yog’adi”); “na … na” — inkor Bog’lovchilarga (“na yomg’ir yog’adi, na havo ochiladi”) bo’linadi. Biriktiruvchi Bog’lovchining vazifasini “bilan” ko’makchisi, “ham”, “da”, “u” (“yu”) yuklamalari ham bajarishi mumkin. “U” (“yu”) yuklamasi zidlovchi Bog’lovchi vazifasida ham keladi. Ergashtiruvchi Bog’lovchi ko’pincha bosh gapga qo’shilib, izohlash va aniqlash mazmunini beruvchi ergash gapni bog’lab keladi. Ular — “ki(m)” — aniqlov Bog’lovchi (“deydilarkim, oyda ham dog’bor”); “chunki”, “shuning uchun”, “negaki”, “toki” — sabab va maqsad Bog’lovchi (“keldi, shuning uchun quvondim”); “go’yo”, “go’yoki” — chog’ishtiruv Bog’lovchi (“u tik ag’anadi, go’yo ostidan kesilganday bo’ldi”); “agar”, “basharti”, “garchi” — shart va to’siqsizlik Bog’lovchi (“agar kelsa, gaplashaman”)larga farqlanadi.
Manba
O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi
Uzpedia.uz