Biologik qurol
Biologik qurollar — patogen mikroorganizmlar yoki ularning sporalari, viruslar, bakterial toksinlar, odamlar va hayvonlarga yuquvchi, dushmanning shaxsiy tarkibi va aholisini, qishloq xoʻjaligi hayvonlarini, ekinlarini ommaviy yoʻq qilish, oziq-ovqat va suv manbalarini ifloslantirish, shuningdek, harbiy uskunalar va harbiy materiallarning ayrim turlariga zarar yetkazish uchun moʻljallanganommaviy qirgʻin qurollari hisoblanadi. Biologik qurollarga shuningdek, patogen mikroorganizmlarni yetkazib berish vositalari va tashuvchi-hayvonlar ham kiradi. Biologik qurol ommaviy qirgʻin quroli boʻlib, 1925 yildagi Jeneva protokoli va 1972 yilda imzolangan bakteriologik (biologik) qurollar va toksin qurollarini ishlab chiqish, ishlab chiqarish va saqlashni taqiqlash toʻgʻrisidagi konventsiyaga muvofiq taqiqlangan.
Biologik qurollarning zararli taʼsiri birinchi navbatda, patogen mikroorganizmlarning patogen xususiyatlaridan va ularning hayotiy faoliyatining toksik mahsulotlaridan foydalanishga asoslangan.
1972 yilda imzolangan biologik qurollarni taqiqlash toʻgʻrisidagi konvensiyadan farqli oʻlaroq, 1973 yilda SSSRda " Biopreparat " ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi. Uyushma va uning institutlarining vazifasi tibbiy dori-darmonlar va vaksinalar ishlab chiqarishdan tashqari, biologik qurollarni yashirin ishlab chiqish edi. Shunday qilib, 1970-yillarning oxiri va 1980-yillarning boshlarida Biopreparat boʻlinmalari 50 ga yaqin kasallik qoʻzgʻatuvchi moddalarni faol tadqiq qilish va ishlab chiqish ishlarini olib bordi .
1991 yildan beri Nunn-Lugar dasturi MDH mamlakatlariga nisbatan ommaviy qirgʻin qurollarini qoʻllash havfini birgalikda kamaytirish boʻyicha ishlamoqda (Eng. Cooperative Threat Reduction Program). Rossiyada bu dastur ham ishlagan, ammo 2012 yilda Rossiya dasturda ishtirok etishdan bosh tortgan. Dastur DTRA (AQSh Departamenti Mudofaa tahdidlarini kamaytirish agentligi) ishtirokida amalga oshirilgan tashabbusni ifodalaydi. Dasturning belgilangan maqsadi SSSRda toʻplangan ommaviy qirgʻin qurollarini, shu jumladan biologik qurollarni demontaj qilish va yoʻq qilishda Rossiya va boshqa sobiq Sovet respublikalariga yordam berishdir.
Biologik qurollarning turlari dushmanga hujum qilish uchun hasharotlardan foydalanadigan entomologik qurollar va irqiy, etnik, jins yoki boshqa genetik jihatdan aniqlangan xususiyatlar asosida aholini tanlab magʻlub etish uchun moʻljallangan gipotetik genetik qurollardir .
Bakterial va virusli vositalardan foydalanish usullari
Biologik qurollarni yetkazib berish vositalari va ulardan foydalanish usullari, odatda quyidagilardan iborat boʻladi:
Baʼzi hollarda, yuqumli kasalliklarni tarqatish uchun, dushman chiqish ketish paytida ifloslangan uy-roʻzgʻor buyumlarini: kiyim-kechak, oziq-ovqat, sigaret va boshqalarni qoldirishi mumkin. Bu holatda kasallik infeksiyalangan narsalar bilan bevosita aloqa qilish natijasida yuzaga kelishi mumkin. Shuningdek qoʻshinlar chekinish vaqtida qoʻshinlar va aholi oʻrtasida infeksiya manbai boʻlishi uchun infeksion bemorlarni atayin tashlab ham ketishadi. Bakterial formula bilan toʻldirilgan oʻq-dorilar portlaganda, havoda toʻxtatilgan suyuq yoki qattiq zarrachalarning mayda tomchilaridan iborat bakterial bulut hosil boʻladi. Bulut shamol yoʻnalishi bilan tarqalib va yerga joylashib, infeksiyalangan hududni hosil qiladi, uning maydoni retsept miqdori, uning xususiyatlari va shamol tezligiga bogʻliq.
Muammo shundaki, tabiiy yashash joyidan tashqarida va uning ekologik holatiga mos keladigan uzatish mexanizmlari boʻlmasa, kasallik qoʻzgʻatuvchilari odamlarga yuqmaydi.
Qoʻllash tarixi
Biologik qurolning bir turini qoʻllash hatto qadimgi Rimda ham maʼlum boʻlgan, shaharlarni qamal qilish paytida oʻlatdan oʻlganlarning jasadlari himoyachilar orasida epidemiya qoʻzgʻatish uchun qal’a devorlaridan oshirib ichkariga irgʻitilgan. Bunday chora-tadbirlar nisbatan samarali boʻldi, chunki aholi zichligi yuqori boʻlgan va gigiyena vositalarining sezilarli yetishmasligi boʻlgan joylarda epidemiyalar juda tez rivojlanardi.
Zamonaviy tarixda biologik qurollardan foydalanish.
Biologik qurol bilan zararlanish xususiyatlari
Bakterial yoki virusli vositalar taʼsir qilganda, kasallik darhol yuzaga kelmaydi, deyarli har doim yashirin (inkubatsiya) davr mavjud boʻlib, unda kasallik tashqi belgilar bilan oʻzini namoyon qilmaydi va zararlangan shaxs jangovar qobiliyatini yoʻqotmaydi. Baʼzi kasalliklar (oʻlat, vabo, kuydirgi) kasal odamdan sogʻlom odamga yuqishi va tez tarqalib, epidemiyalarni keltirib chiqarishi mumkin. Bakterial vositalardan foydalanish faktini aniqlash va patogen turini aniqlash juda qiyin, chunki na mikroblar, na toksinlar rang, hid va taʼmga ega emas va ularning taʼsiri uzoq vaqtdan keyin paydo boʻlishi mumkin. Bakteriyalar va viruslarni aniqlash faqat maxsus laboratoriya tadqiqotlari orqali mumkin boʻladi, bu juda koʻp vaqtni oladi, oqibatda esa epidemik kasalliklarning oldini olish uchun oʻz vaqtida choralar koʻrishni qiyinlashadi.
Bakteriologik qurollardan foydalanish belgisi, shuningdek, hudud atrofida yotgan oʻq-dorilar (uning uchun moʻljallangan) va uni etkazib berishning boshqa vositalaridir. Baʼzi hollarda ayrim hasharotlar yoki kemiruvchilarning toʻsatdan paydo boʻlishi va sonining keskin koʻpayishi biologik quroldan foydalanish belgisi sifatiad qaraladi (masalan — qor koʻp miqdorda burgalar aniqlanishi).
Zamonaviy strategik biologik qurollar ishlatilganda halokatli oqibatlarga olib kelishi ehtimolini oshirish uchun viruslar va bakterial sporalarning aralashmalaridan foydalanadi, ammo, qoida tariqasida, ularning taʼsirini hududiy lokalizatsiya qilish va oʻz yoʻqotishlarini oldini olish uchun odamdan odamga oʻtmaydigan shtammlardan foydalaniladi.
Ukraina laboratoriyalarida AQSH koʻmagida biologik qurol ishlab chiqish ayblovlari
2022-yilda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi davrida Rossiya Mudofaa vazirligi Ukraina laboratoriyalarida AQSh ishtirokida biologik qurol komponentlari ishlab chiqilganligi to‘g‘risida dalillar topilganini maʼlum qildi. Rossiya va xorijiy ilmiy hamjamiyat vakillari, shuningdek, ilmiy jurnalistlar Ukrainada
biologik , shuningdek, uning etnik yoki irqiy yoʻnaltirilgan (genetik) qurollarning yaratilishi bilan bogʻliq dalillar haqidagi bayonotlarni tanqid qildilar .
Bakterial vositalar
Quyidagi patogenlar va toksinlar bir vaqtlar mamlakat tomonidan qurol sifatida ishlatilgan. Tegishli hollarda NATO qisqartmalari kiritiladi.
Bakterial vositalar [21]
Yana qarang
Manbalar
Adabiyotlar
Havolalar
uz.wikipedia.org