Bihor okrugi
Bihor okrugi ([biˈhor]) (Ruminiyaning gʻarbiy qismidagi okrug (județ). Umumiy maydoni 7,544 km (2,913 mi²), Bihor — Ruminiyaning geografik jihatdan oltinchi yirik okrugi va tarixiy Krişana mintaqasidagi asosiy okrug. Markazi — Oradea.
Toponimikasi
Bihor nomining kelib chiqishi nomaʼlum, ammo u oʻz nomini hozirgi Bihariya kommunasidagi qadimiy qal’adan olgan boʻlishi mumkin. Bu, ehtimol, vihor, serb va ukraincha „boʻron“ (vixor) yoki slavyancha biela hora soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, „oq togʻ“ degan maʼnoni anglatadi. Yana bir nazariya shundan iboratki - Frakiya etimologiyasiga mansub (bi „ikki“ va harati „olish“ yoki „qoʻrgʻoshin“ degan maʼnoni anglatadi), yaʼni Menumorut gersogligidagi ikki yerga ega degan maʼnoni anglatadi. Bir nazariyaga koʻra esa, bu nom bour soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, rumin tilidagi aurochlar (lotincha bubalus) nomi bilan bogʻliq. Bir vaqtlar bu hayvon Ruminiyaning shimoli-gʻarbiy yerlarida yashagan. Ushbu bahsli nazariyaga koʻra, nom buardan buharga va Bihar va Bihorga oʻzgartirilgan.
Demografiyasi
2020-yilgi hisob-kitoblarga koʻra Bihor okrugi aholisi 616,246 kishini tashkil qiladi, aholi zichligi 81.7/km (212/sq mi). Aholining 51,1 foizi shaharlarda yashaydi, bu Ruminiyadagi oʻrtacha koʻrsatkichdan past hisoblanadi.
Din boʻyicha
Okrug aholisining 99,4% xristian va ulardan:
Geografiyasi
Okrugning umumiy maydoni 7,544 km (2,913 mi²) ni tashkil qiladi. Okrugning sharqiy tomonida Apuseni togʻlari joylashgan boʻlib, eng baland choʻqqisi Cucurbata Mare (shuningdek, Bihor choʻqqisi deb ham ataladi) 1,849 m (6,066 ft) balandlikda joylashgan. Tepaliklar gʻarbga qarab pasayib, tepaliklardan oʻtib, Ruminiyaning Gʻarbiy tekisligida — Pannoniya tekisligining sharqiy tomonida tugaydi.
Okrug asosan Kriş gidrografik havzasi boʻlib, asosiy daryolari Krisul Repede, Krisul Negru va Barcau daryolaridir.
Qoʻshni okruglar
Tarixi
Birinchi jahon urushidan oldin okrug hududi Avstriya-Vengriyaga tegishli boʻlib, asosan Vengriya Qirolligining Bihar okrugida joylashgan edi. Bihor okrugi hududi 1920-yilda Trianon shartnomasiga binoan Avstriya-Vengriyaga voris davlat sifatida Vengriyadan Ruminiyaga oʻtkazildi. 1925-yilda qabul qilingan maʼmuriy birlashish toʻgʻrisidagi qonundan soʻng okrugning nomi avvalgidek saqlanib qolgan, biroq hudud qayta tashkil etilgan.
1938-yilda qirol Ca0rol II yangi Konstitutsiyani eʼlon qildi va u keyinchalik Ruminiya hududining maʼmuriy boʻlinishini oʻzgartirdi. 10 ținuturi (taxminiy tarjimasi: „yerlar“) rezidenți regali (taxminiy tarjimasi: „qirollik rezidentlari“) tomonidan boshqarilishi uchun (okruglarni birlashtirish orqali) yaratilgan — prefektlar oʻrniga toʻgʻridan-toʻgʻri qirol tomonidan tayinlangan. Bihor okrugi Shinutul Krişuri tarkibiga kirdi.
1940-yilda okrugning bir qismi Ikkinchi Vena mukofoti ostida Shimoliy Transilvaniyaning qolgan qismi bilan Vengriyaga qaytarildi. 1944+yildan boshlab, Ruminiya qoʻshinlari Sovet yordami bilan berilgan hududni qaytarib oldi va uni Ruminiya tarkibiga qaytardi. Trianon shartnomasi boʻyicha Ruminiyaning butun okrug boʻyicha yurisdiksiyasi 1947-yili Parij tinchlik shartnomasida yana bir bor tasdiqlandi. Okrug 1950-yilda Ruminiya kommunistik hukumati tomonidan tugatilgan va 1968-yilda esa Ruminiya okrug maʼmuriy tizimini tiklaydi.
Iqtisodiyoti
Bihor Ruminiyaning eng boy okruglaridan biri boʻlib, aholi jon boshiga YaIM milliy oʻrtacha koʻrsatkichdan ancha yuqori hisoblanadi. Soʻnggi paytlarda iqtisodiyotni bir qator qurilish loyihalari boshqarib kelmoqda. Bihor Ruminiyada eng past ishsizlik darajasi va Yevropada eng past koʻrsatkichga (2,4%) ega.
Okrugda sanoatning asosiy tarmoqlari quyidagilardir:
Tumanning gʻarbiy qismida koʻmir va boksit qazib olish uchun konlar bor. Xom neft ham qazib olinadi.
Turizmi
Okrugning asosiy diqqatga sazovor joylari:
Gerbi
Bihor okrugining gerbi 1998-yilda qabul qilingan boʻlib, har chorakda bir qalqon boʻlib, ular: qalʼa (Bihar qalʼasi uchun), tasmali beshta bugʻdoy poyasi va Deşteaptă-te, romane! matni yozilgan oʻram, uchta baliqni oʻz ichiga olgan fess bilan qoplangan. 2013-yilda mahalliy o‘qituvchi tomonidan o‘ramdagi matn kirill (sheʼr matnini yozishda foydalanilgan asl alifbo) yoki lotin alifbosida emas, balki xatolik bilan yunon tilida yozilgani aniqlanganidan so‘ng, u qayta ishlanishi kerak edi, chunki Okrug Gretsiya bilan muhim tarixga ega emas.
Siyosatda
2020-yilgi mahalliy saylovlarda yangilangan Bihor okrugi kengashi quyidagi partiya tarkibiga ega 34 maslahatchidan iborat:
Maʼmuriy boʻlinmalari
Bihor okrugida toʻrtta munitsipalitet, oltita shahar va 91 ta kommuna mavjud.
Munitsipalitetlar Shaharlar Kommunalar {{Columns-list|*Abram
Tarixiy okrugi
Maʼmuriyati
Okrug hududi oʻn bir tumanga (plăși) boʻlingan.
Bihor okrugida uchta shahar punkti: Oradea (okrug markazi Oradea Mare nomi bilan ham tanilgan), Salonta va Beiush shahar kommunalari mavjud.
Aholisi
1930-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, okrug aholisi 510 318 kishini tashkil etgan, etnik jihatdan ruminlar (61,6%), vengerlar (30,0%), yahudiylar (4,3%), chexlar va slovaklar (2,2%), shuningdek, boshqa ozchiliklarga boʻlingan. Til boʻyicha okrug rumin (61,4%), venger (33,8%), chex (2,0%), ivrit (1,5%) va boshqa ozchiliklarga boʻlingan. Diniy nuqtai nazardan aholini sharqiy pravoslavlar (49,8%), reformatistlar (21,0%), yunon katoliklari (10,7%), rim katoliklari (10,4%), yahudiylar (5,4%), baptistlar (2,2%) va boshqa ozchiliklar kabilarga boʻlingan.
Shahar aholisi Okrugning shahar aholisi 102,277 kishidan iborat boʻlib, 54,8% vengerlar, 26,4% ruminlar, 15,4% yahudiylar, 1% nemislar, shuningdek, boshqa ozchiliklardir. Shahar aholisida ona tili sifatida venger (67,9%), rumin (24,9%), Yahudiy (4,3%), nemis (1,2%) va boshqa ozchiliklar ustunlik qiladi. Diniy nuqtai nazardan shahar aholisi 31,5% islohotchilar, 20,6% yahudiylar, 19,3% rim-katolik, 17,5% sharqiy pravoslav, 9,1% yunon katolik, 1,1% lyuteran, shuningdek, boshqa ozchiliklardan iboratdir
Manbalar
uz.wikipedia.org