Berlindagi turklar
Berlindagi turklar Berlinda yashovchi turk millatiga mansub odamlar boʻlib, ular eng katta etnik guruhini va Turkiyadan tashqaridagi eng katta turk jamoasini tashkil qiladi. Eng katta jamoalarni Kreuzberg, Neukölln va Wedding(Berlin) shaharlarida topish mumkin, ularning katta aholisi boshqa hududlarda, deyarli faqat sobiq G'arbiy Berlindagilar iboratdir . Mesxeti turklarning tarixiy vatani qayer edi?
Mesxeti turklar azaldan Gruziyaning Turkiya bilan chegaradosh Mesxetiya o‘lkasida yashagan. Mesxetiya o‘lkasi SSSR paytida Adigen, Axalsix, Aspindz tumanlariga bo‘lingan.
1829-yilda Rossiya – Turkiya urushidan so‘ng Adrianopol shartnomasiga ko‘ra Mesxetiya ikkiga ajralib qoldi. Uning yarmi Rossiya tarkibiga o‘tdi, yarmi Turkiyada qoldi. Oktyabr inqilobidan keyin Gruziya SSR tuzilganida Rossiya tarkibidagi Mesxetiya Gruziya SSRga qo‘shib berildi.
Ikkinchi jahon urushida Mesxetiyaning urushga yaroqli bo‘lgan 40 ming aholisi urushga bordi; ularning 26 ming nafari halok bo‘ldi. Ulardan sakkiz nafar Sovet Ittifoqi qahramoni chiqqan.
Shu o‘rinda bir muhim jihatga e’tibor bering. Mesxeti turklarning urushga yaroqli erkaklarining 99,9 foizi urushga chiqirilgan bo‘lsa, Mesxetiyada faqat yosh bolalar, ayollar va keksa yoshdagi qariyalar qolgan bo‘lsa, Turkiyadagi qarindoshlar bilan muntazam aloqada kim bo‘lgan, kim bandit guruhlari tuzib, kontrabanda ishlari bilan shug‘ullangan va Turkiya foydasiga josuslik qilgan?
Maqola yozilishidan avval mesxeti turklarning quvg‘in qilinishiga doir ko‘plab materiallarni o‘qib chiqdim. O‘zbek tilida yuritiladigan saytlarimizda bu quvg‘in haqida ma’lumot juda kam. Rossiya elektron mediasida esa negadir turklarning 1944-yilda quvg‘in qilinishi qisqacha yoritilgan, ammo 1989-yilda Farg‘ona viloyatida yuz bergan qonli mojaro batafsil eslangan. Nazarimda, bu ham bejiz emas.
Ma’lum bo‘ldiki, 1989-yilda Farg‘onadagi qonli mojaro ortidan O‘zbekistondan olib chiqib ketilgan ko‘plab mesxeti turklar hatto bugungi kungacha ham Rossiya fuqaroligini ololmay yuribdi. Ularning bir qismi Rossiyada fuqaroligi yo‘q shaxs maqomida yashayapti. Balki rus matbuoti bu ishni xaspo‘shlash uchun ham turklarning quvg‘in qilinishi yoki bugun duch kelayotgan muammolari haqida kamroq yozib, asosiy urg‘uni Farg‘ona voqealariga qaratayotgandir?
Demografiya
Rasmiy statistika
Nemis statistikasi Berlindagi etnik turk hamjamiyatini to'g'ri aks ettirmaydi, chunki aholini ro'yxatga olishda millat emas, balki faqat ota-onasining tug'ilgan mamlakati haqidagi ma'lumotlar yig'iladi. 2016-yilda Berlinda rezident sifatida ro‘yxatdan o‘tgan Turkiya fuqaroligiga ega 97 682 nafar chet el fuqarosi borligi aniqlangan. Bundan tashqari, turkiyaliklarning “migratsiya tarixi”ga ega 79 048 nemis fuqarosi bor edi (ya'ni ular yoki ularning ota-onalari 1955-yildan keyin Germaniyaga ko'chib kelgan). Biroq, bu raqamlarda "nemislar" sifatida qayd etilgan uchinchi, to'rtinchi yoki beshinchi avlod turk-nemislari hisobga olinmaydi.
Bundan tashqari, Germaniya statistik ma'lumotlariga Usmonli turklar davridan keyingi boshqa zamonaviy milliy davlatlardan, ayniqsa Bolqondan masalan, Berlinga kelgan etnik turk jamoalarining muhim migratsiya to'lqinlari kiritilmagan. Bolgar turklari va G'arbiy Frakiya turklari ), Kipr orolidan (ya'ni Kipr turklari ham Kipr Respublikasidan, ham Shimoliy Kiprdan ), Levantdan (ayniqsa, Iroq turklari, Livan turklari va Suriya turklari ) va boshqalar migratsiya to'lqinlari kiritilmagan. Bu etnik turk jamoalari fuqaroligiga ko'ra qayd etilgan, masalan, "bolgar", "kipr", "yunon", "iroqlik", "livanlik", "makedoniyalik", "suriyalik" va boshqalar yoki nemis (agar ular nemis tilini olgan bo'lsalar ularning fuqaroligi), turk millatiga ko'ra emas.
"Turk shaharlari"
Ko'p turk aholisi tufayli Kreuzberg Jon Ardag kabi kuzatuvchilar tomonidan "turk shaharchasi" deb nomlangan.
Manbalar
uz.wikipedia.org