Bengal tilining romanizatsiyasi

Bengal tilining romanizatsiyasi — yozma bengal tilining lotin yozuvida ifodalanishi. Bengal tili uchun turli xil romanizatsiya tizimlari qoʻllaniladi, ularning aksariyati bengalcha talaffuzni mukammal ifodalamaydi. Bengal tilidagi romanizatsiya uchun turli standartlar taklif qilingan boʻlsa-da, hech biri yapon yoki sanskrit tillari kabi bir xillik darajasida qabul qilinmagan.

Bengal yozuvi hind yozuvlari guruhiga kiritilgan, ularning romanizatsiyasi bengal tilining fonetik qiymatini bildirmaydi. Ulardan baʼzilari „Sanskrit transliteratsiyasining xalqaro alifbosi“ yoki IAST tizimi (diakritiklarga asoslangan), „Hind tillarining transliteratsiyasi“ yoki ITRANS (ASCII klaviaturalari uchun mos keladigan katta harflar alifbosi) va Kalkutta romanizatsiyasi Milliy kutubxonasi kabilardir.

Bengal tilidagi romanizatsiya konteksida transliteratsiyani transkripsiyadan ajratish muhimdir. Transliteratsiya orfografik jihatdan aniq (asl imloni tiklash mumkin), lekin transkripsiya fonetik jihatdan aniq emas(talaffuzni takrorlash mumkin). Ingliz tilida bengal tilining barcha tovushlari mavjud emas va talaffuzi orfografiyani toʻliq aks ettirmaydi. Romanizatsiyaning maqsadi fonetik transkripsiya bilan bir xil emas. Aksincha, romanizatsiya rim (lotin) yozuvidagi bitta yozuv tizimining ifodasidir. Agar bengal skriptida „ত“ boʻlsa va bengalcha uni /to/ deb talaffuz qilsa, uni „p“ yoki „ta“ sifatida transliteratsiya qilish uchun yozuv tizimi izchilligiga asoslangan argument mavjud. Koʻpgina tillarning yozuv tizimlari tilning ogʻzaki tovushini toʻgʻridan-toʻgʻri ifodalamaydi.

Tarixi

XVI asrda Bengaliyada joylashgan portugal missionerlari bengal kitoblarini yozishda lotin alifbosidan foydalangan birinchi odamlar edi. Eng mashhurlari „Crepar Xaxtrer Orth, Bhed“ va „Vocabolario em idioma Bengalla, e Portuguez dividido em duas partes“ hisoblanadi.Ikka kitob ham Manuel da Assumpção tomonidan yozilgan. Biroq, portugallarga asoslangan romanizatsiya ildiz otmadi. XVIII asr oxirida Augustin Aussant fransuz alifbosiga asoslangan romanizatsiya sxemasidan foydalangan. Shu bilan birga, Nathaniel Brassey Halhed oʻzining „Bengal tili grammatikasi“ kitobi uchun ingliz tiliga asoslangan romanizatsiya sxemasidan foydalangan. Halheddan keyin taniqli ingliz filologi va sharqshunos olimi ser William Jones bengal va umuman boshqa hind tillari uchun romanizatsiya sxemasini ishlab chiqdi.Bu sxemani sir William Jones 1801-yilda Asiatick Researches jurnalida chop etgan. Uning sxemasi romanizatsiyaning „Jones tizimi“ sifatida tanildi va keyingi bir yarim asr uchun namuna boʻlib xizmat qildi.

Transliteratsiya va transkripsiya

Rim boʻlmagan yozuvda yozilgan tilni rimiylashtirish transliteratsiyaga (orfografik jihatdan toʻgʻri va asl imloni tiklash mumkin) yoki transkripsiyaga (fonetik jihatdan aniq va talaffuzni takrorlash mumkin) asoslangan boʻlishi mumkin. Farq Bengal tilida muhim hisoblanadi, chunki uning orfografiyasi sanskrit tilidan qabul qilingan va bir necha ming yillik tovush oʻzgarishiga eʼtibor berilmagan. Barcha yozuv tizimlari tilning talaffuz usulidan kamida bir oz farq qiladi, ammo bu bengal tili kabi tillar uchun ekstremalroqdir. Masalan, শ, ষ va স uchta harfi sanskrit tilida alohida talaffuzga ega edi, biroq bir necha asrlar davomida bengal tilining standart talaffuzi (odatda Nadiya lahjasida modellashtirilgan) fonetik farqlarni yo‘qotdi va uchalasi ham IPA [ʃɔ] sifatida talaffuz qilinadi. Imlo farqi orfografiyada saqlanib qoladi.

Yozma matnlarda শাপ shap „laʼnat“ va সাপ shap „ilon“ kabi omofonlarni farqlash oson. Bunday tafovut, masalan, ensiklopediyada atamani qidirishda ayniqsa dolzarb boʻlishi mumkin. Biroq, soʻzlarning bir xil ovozga ega boʻlishi ularning bir xil tarzda transkripsiya qilinishini anglatadi, shuning uchun baʼzi muhim maʼno farqlarini transkripsiya orqali koʻrsatib boʻlmaydi. Transkripsiya tizimlari bilan bogʻliq yana bir muammo shundaki, oʻzaro dialektal va oʻzaro registr farqlari keng tarqalgan, shuning uchun bir xil soʻz yoki leksema turli xil transkripsiyalarga ega boʻlishi mumkin. Hatto মন „aql“ kabi oddiy soʻzlar ham „mon“, „môn“ yoki (sheʼriyatda) „mônô“ deb talaffuz qilinishi mumkin (Hindiston milliy madhiyasidagi " Jana Gana Mana " kabi).

Koʻpincha turli fonemalar bir xil belgi yoki grafema bilan ifodalanadi. Shunday qilib, এ [e] unlisi (এল elo [elɔ] „keldi“) yoki [ɛ] (এক êk [ɛk] „bir“) ni ifodalashi mumkin. Baʼzan bir xil tarzda yozilgan soʻzlar (gomograflar) turli xil maʼnolar uchun turli talaffuzga ega boʻlishi mumkin: মত „fikr“ (môt talaffuzi) yoki „oʻxshash“ (môtô) maʼnosini anglatishi mumkin. Shuning uchun baʼzi muhim fonemik farqlarni transliteratsiya modelida koʻrsatib boʻlmaydi. Bundan tashqari, boshqa tillarda so‘zlashuvchilarga uni oson talaffuz qilishlari uchun bengalcha so‘zni ifodalash uchun ovozsiz harflar va boshqa o‘ziga xosliklarni o‘z ichiga olmaydigan transkripsiyadan foydalangan maʼqulroq bo‘lishi mumkin. Bu bengal tilidagi romanizatsiyani juda murakkab qiladi. Bunday harflar bengal tilining fonetik romanizatsiyasida chalgʻituvchi boʻlib, koʻpincha bengal yozuvini boshqa hind yozuvlari bilan romanizatsiya qilish uchun qoʻshilishi natijasidir, ammo boshqa hind yozuvlarida oʻziga xos ô unlisi yoʻq, bu esa bengal romanizatsiyasi uchun tartibsizlikni keltirib chiqaradi.

Bengal tilining romanizatsiyasi tarjima qilinganda beixtiyor kulgili natijalarga olib keladigan hodisa Murod Takla deb nomlanadi.

Romanizatsiyalarni taqqoslash

Bengal tili uchun standart romanizatsiya sxemalarini taqqoslash quyidagi jadvalda keltirilgan. Hind tillarini, shu jumladan bengal tilini transliteratsiya qilish uchun odatda ikkita standart qoʻllaniladi. Koʻpgina standartlar (masalan, NLK/ISO) diakritik belgilardan foydalanadi va toʻgʻri otlar uchun katta-kichik belgilarga ruxsat beradi. Garvard-Kyoto kabi sxemalar ASCII lotin klaviaturalari uchun koʻproq mos keladi va katta va kichik harflardan farqli ravishda foydalanadi, shuning uchun inglizcha bosh harflar uchun oddiy standartlardan voz keching.

Unlilar

Undosh tovushlar

Qoʻshimcha undosh tovushlar

Misollar

Quyidagi jadvalda yuqorida aytib oʻtilgan turli tizimlar yordamida romanizatsiya qilingan bengalcha soʻzlarning misollari keltirilgan.

Manbalar

uz.wikipedia.org