Bayraktar TB2
Bayraktar TB2 (turkcha: Bayraktar TB2) Turkiyaning zarbdor operativ-taktik oʻrta-balandlik UUAdir. 4 ta osma boshqariladigan oʻq-dorilarga ega boʻlgan Bayraktar TB2 osmonda 12 dan 24 soatgacha uchishi mumkin. Maksimal boshqaruv masofasi 150 km gacha. Bu osmonda doimiy ravishda navbatchilik oʻtashga va nishonlarni aniqlagandan soʻng, oldingi chiziqqa oʻtib tezda raketalarni uchirishga imkon beradi (reaktsiya vaqti aviatsiyaga qaraganda ancha qisqa boʻladi va bu qisqa vaqt ichida mavjud boʻlgan nishonlarni samarali urish imkonini beradi). Ushbu dron „Baykar Makina“ xususiy kompaniyasi tomonidan layihalashtirilgan va ishlab chiqariladi.
Tarixi
Loyihani ishlab chiqish 2000-yillarda Baykar Makina tomonidan boshlangan. TB2 birinchi marta 2009-yilda ishga tushirilgan Bayraktar TB1 ga asosida ishlab chiqilgan.
Dronning ilk parvozi 2014-yilda amalga oshirilgan. 2014-yilning iyun va avgust oylarida Bayraktar TB2 uchuvchisiz havo vositalari boʻyicha oʻrta balandlikdagi taktik UUA sinfida parvoz davomiyligi boʻyicha jahon rekordini yangiladi. U osmonda 8 km balandlikda 24 soat 34 daqiqa boʻlgan.
2014-yilda UAA birinchi marta Turkiya sharqida kurdlarga qarshi operatsiya vaqtida ishlatilgan.
2015-yil dekabr oyida UMTAS TQUMRKning test sinovlari boʻlib oʻtdi.
Konstruktsiya
UAA kuzovi kompozit materiallardan tayyorlangan va avtomatik uchish va qoʻnish tizimi bilan jihozlangan. Agar kerak boʻlsa, qurilma yarim avtonom parvoz rejimida, yerdan boshqarilmasdan ishlashi mumkin.
UAA Kanada Rotax 912 ichki yonuv dvigateli 100 ot kuchiga ega boʻlgan surish tipidagi parrak bilan jihozlangan. 2020-yil oktabr oyida Ikkinchi Qorabogʻ urushi paytida Ozarbayjon armiyasi tomonidan Togʻli Qorabogʻdagi arman qoʻshinlariga qarshi uchuvchisiz uchuvchi apparatlaridan foydalanganligi sababli Kanadaning Bombardier Recreational Products kompaniyasi tomonidan Turkiyaga dvigatellar yetkazib berish vaqtincha toʻxtatilgan edi. Bayraktar TV2 UAA uchun dvigatellar ishlab chiqarish imkoniyati Ukraina korxonalarida oʻrganilmoqda, ular allaqachon yuqori balandlikda ucha oladigan zarbdor UUA „Bayraktar Akinji“ uchun dvigatellar ishlab chiqarmoqda.
UAAning standart foydali yuki quyidagilarni oʻz ichiga oladi:
UAA dushmanning radioelektron urush uskunasidan himoyalangan, GPS tizimiga bogʻliq boʻlmagan avtonom navigatsiya tizimi va past RCS ga ega. Yuqori sifatli optoelektron tizimi (Kanadaning CMX-15d Wescam havo razvedka stantsiyasi ishlatiladi) tufayli, Bayraktar dronlari 7 km balandlikda nishonni urishi mumkin va bunda eskirgan yoki past-balandlikka uchuvchi havo mudofaa tizimlari unga qarshi tura olmaydi.
Kanadaning Turkiyaga Wescam CMX-15 D optip-elektron modullarini yetkazib berishni taqiqlashi munosabati bilan 2021-yilning noyabr oyidan Bayraktar TB2 Turkiyada ishlab chiqarilgan Aselsan CATS optik-elektron tizimlari bilan jihozlana boshlandi.
Qurollanish
Quyidagilarni koʻtara oladi:
Buyurtmalar
2011-yildan beri Turkiya 107 ta Bayraktar TB2ni oʻz qurolli kuchlariga qabul qilib oldi.
2017-yilda, Qatarga 3ta boshqaruv stantsiyalari bilan 6 ta TB2s UUAlar yetkazib berildi.
2018-yilda Ukraina umumiy qiymati 69 million dollarlik 6 ta dron, 3 ta boshqaruv stansiyasi va ular uchun raketalar sotib olish boʻyicha shartnoma imzoladi, yetkazib berish 2019-yilning noyabr oyida yakunlandi.2020-yil oktabr oyida Ukraina yana 48 ta dron sotib olish yoki birgalikda yigʻish imkoniyatini koʻrib chiqayotgani maʼlum qildi va shartnoma 2021-yil sentabr oyida imzolandi.
Polsha 24 dona dronga buyurtma bergan. Birinchi partiya 2022-yilda yetkazib berilishi kerak.
Operatorlar
Jangovar qoʻllanish
Turkiya
2016-yilda TQRT UMTAS bilan dronning kurd otryadlariga qarshi muvaffaqiyatli jangovar ishlatilishi haqida rasmiy maʼlumotlar paydo boʻldi. Bu dronning eʼlon qilingan taktik va texnik xususiyatlarni tasdiqladi. Turkiya bayonotiga koʻra, 2016-yildan 2018-yilgacha ushbu uchuvchisiz uchoqlarning Turkiya janubi-sharqida va Suriya shimolida bergan zarbalari bilan Kurdiston ishchilar partiyasi boʻlinmalarining bir qancha yetakchilari boshqa jangarilar bilan birga jami 400 ga yaqin kishi yoʻq qilingan.
Suriya
2018-yilning yanvar-aprel oylarida Turkiya qurolli kuchlari Suriya shimoli-gʻarbidagi "Zaytun novdasi " operatsiyasi doirasida Bayraktardan boshqariladigan havo bombalari yordamida Turkiyada terrorchi deb topilgan 449 kishini yoʻq qildi.
Liviya
2019-yilda Bayraktar TB2 Liviyada Xaftar armiyasiga qarshi ishlatilgan. Liviyada „Gʻazab vulqoni“ operatsiyasi paytida (2019-2020) birinchi marta ushbu turdagi dronlar LMA tasarrufidagi „Pantsir C1“ havo mudofaa raketa tizimi tomonidan urib tushirildi. Keyinchalik, Turkiyaning „Anadolu“ agentligi va Ukraina „Defence Express“ agentligining maʼlumotlariga koʻra, 2020-yil iyuniga qadar ushbu dronlar yordamida LMAga tegishli kamida 7 ta Pantsir-C1 havo mudofaa tizimi (eksport versiyasi), tanklar va boshqa texnikalar yoʻq qilingan. AQShning „Yaqin Sharq instituti“ maʼlumotlariga koʻra, „Pantsirey“ radarlari ilgari Turkiyaning KORAL radioelektron urush tizimlari tomonidan aniqlangan va ularga xalaqit berilgan, shundan soʻng „Pantsirey“ boshqariladigan raketa va artilleriya yordamida oʻqqa tutilgan yoki zarba beruvchi UUAlar bilan zarba berilgan. LMA maʼlumotlariga koʻra, 2020-yil 31-martda Turkiyaning 10 ga yaqin Bayraktar TB2 droni urib tushirilgan, 20-aprelda TB2 yoʻqotishlari 20-28 tagacha koʻtarilgan, biroq mustaqil ekspertlar 20 dan kamrogʻi urib tushirilgan deb hisoblaydilar.
Suriya
„Bayraktar TB2“ UUA 2020-yil fevral oyi oxirida Turkiyaning Suriyaning Idlib viloyatida Suriya Respublikasi hukumat kuchlari va hukumatga sodiq boshqa harbiy tuzilmalariga qarshi „Bahor qalqoni“ operatsiyasi chogʻida keng qoʻllanilgan. Turkiya Mudofaa vazirligi maʼlumotlariga koʻra, bor-yoʻgʻi bir kechada turk armiyasi Suriya armiyasiga katta zarar yetkazgan: 23 ta tank, 23 ta artilleriya tizimi, 309 ta Suriya harbiysi, 5 ta vertolyot yoʻq qilingan, 2 ta Pantsir-C1 yoʻq qilingan yoki shikastlangan. Asosan Bayraktar va ANKA-S uchuvchisiz uchish apparatlari, shuningdek, uchuvchisiz uchish apparatlari tomonidan nishonga yoʻnaltirilgan artilleriyadan foydalanilgan. Turkiyaning „KORAL“ radioelektron urush tizimlari Suriya havo mudofaasi radarlarini oldindan aniqladi va ularni „koʻr qildi“, keyin havo mudofaa tizimlari UUA zarbalari bilan yoʻq qilindi. Shu bilan birga, A. I. Kots 26-28-fevral kunlari 191 nafar suriyalik harbiy xizmatchi halok boʻlganini va 293 nafari yaralanganini tasdiqladi, sabablarini koʻrsatmasdan turib, 23 tank, 16 piyoda jangovar mashina, 9 MLRS yoʻq qilindi. Biroq, tez orada Suriya qoʻshimcha havo mudofaa kuchlarini ("Buk M2E " HHM tizimlari va boshqalar) oldingi chiziqqa tortib, 3 kun ichida 4 tadan 6 tagacha Bayraktar va 2 ta ANKA-Sni urib tushirdi, shundan soʻng sulh tuzildi.
Togʻli Qorabogʻ
2020-yil sentabr-noyabr: Ozarbayjon Qurolli Kuchlari Togʻli Qorabogʻ uchun janglarda Turkiyaning Bayraktar TB2 rusumli dronidan faol foydalandi. Koʻp sonli tanklar, " Osa " ZRK, " Strela-10 ", OʻORT, katta kalibrli artilleriya va boshqa texnikalar, 1 ZRK „ Tor“. Toʻqnashuv vaqtida Togʻli Qorabogʻ havo hujumidan mudofaa kuchlari 6 ta Bayraktar TB2 ni yoʻq qildi.
Ukraina
2021-yil 26-oktabrda Ukraina Qurolli Kuchlari ilk marta Bayraktar TB2 dan DXRga qarshi janglarda foydalandi. Dron zarbasi bilan 122 millimetrli D-30 gaubitsasini yoʻq qilindi, gaubitsa 15 km masofadan Granit qishloğidagi Ukraina pozitsiyalarini oʻqqa tutayotgan edi.
Mutaxassislarning fikrlari
Rossiyaning Enix kompaniyasi (UUA ishlab chiqaruvchisi) bosh konstruktori V.Pobejimovning soʻzlariga koʻra, bunday UUAlardan faqatgina havo hujumidan mudofaa tizimi va radar razvedkasi mavjud boʻlmagan mahalliy ziddiyatlar sharoitda foydalanish mumkin. Shu bilan birga, Togʻli Qorabogʻning havo mudofaasi bilan xizmat qiladigan „Repellent“ tipidagi radielektron urush vositalari va ularning analoglaridan UUAni boshqarish kanallarini bostirish uchun foydalanish har doim ham samarali emas, chunki ularning diapazoni kichik (10 km dan kam). Bayraktar kabi past tezlikdagi UUAlar radar tizimlari tomonidan aniqlangandan soʻng, braziliyaning Embraer EMB 314 Super Tucano kabi pulemyot yoki toʻp bilan qurollangan past tezlikdagi turbovintli qiruvchi samolyotlarga hujumiga nisbatan juda zaif boʻlishi mumkin.
Yoʻqotishlar
Maʼlum holatlar:
Liviyadagi Al-Masdar News nashriga koʻra, 2020-yilning oʻzida Pantsir-S havo mudofaa raketa tizimilari tomonidan 47 ta Bayraktar TB2 yoʻq qilingan,. Taxminlarga koʻra, Turkiya 2019-yilda Liviyadagi MKH kuchlariga 6 ta birlikdan 2 ta komplekt yetkazib bergan. Ulardan kamida 6 tasi BAA tomonidan LMA kuchlariga yetkazib berilgan Xitoyning Wing Loong II dronlari tomonidan Mitiga (Tripoli) aeroportidagi bazada yoʻq qilingan. 2019-yil oxirida Turkiya 6 ta Bayraktardan iborat 3-toʻplamni MKHga topshirdi.…
ZRK „Pantsir-C1“ „Bayraktar“ga qarshi
2021-yil 19-dekabr kuni Rossiya Aerokosmik kuchlari (VKS RF) zenit-raketa qoʻshinlari boshligʻining oʻrinbosari Yuriy Muravkin Bayraktar dronlari haqida gapirar ekan: „Bu juda oson nishon, Pantsir uchun juda mazali“, dedi. Uning soʻzlariga koʻra, Bayraktar shunday tezlik va massa oʻlchovli xususiyatlarga egaki, „qoniqarli“ baho olish uchun tayyorlangan harbiylar uchun ham dronni urib tushirish qiyin ish emas.
Matbuotda va tahliliy maqolalarda „Pantsir C1“ va „Bayraktar“ oʻzaro jang sharoitida bir-birini yoʻq qilishda samaradorligini solishtirishga koʻp urinishlar boʻlgan.. AQSh Mudofaa vazirligi tahlilchisi 2019-2020-yillarda Liviya va Suriyadagi mojarolar paytida Turkiyaning 19 ta Bayraktar TB2 (har bir birlik uchun 2,5 million dollar) yoʻqotishlarining taxminiy qiymatini 47,5 million dollarga baholadi, bu esa ushbu UUAlar tomonidan yoʻq qilingan 8 ta „Pantsir C1“ havo mudofaa raketa tizimlarining 112 million dollarilik eksport narxidan 2 barobar kamdir. Tanklar va boshqa zirhli transport vositalari, artilleriya va raketa tizimlarining UUA zarbalari natijasida yoʻq qilingan narxini hisobga olsak, yoʻqotish nisbati Bayraktar foydasiga yanada yuqoriroqdir. Rossiyalik tahlilchilar yoʻqotishlarning boshqa nisbati va ularning qiymatini keltirib oʻtishadi: 1 Bayraktar TB2 eksport qiymati 5 million dollar va urib tushirilgan 54 Bayraktar, ular tomonidan yoʻq qilingan 9 ta „Pantsir C1“ havo mudofaa raketa tizimlari eksport qiymati bir birlik uchun 14 million dollar boʻlishini hisobga olsak, 9 ta „Pantsir C1“ ning umumiy qiymati 270 million dollar boʻlsa. 54 ta Bayraktar 126 million dollarga tushmoqda va bu shuni koʻrsatadiki Bayraktar narx jihatidan ancha ustunlikka ega..
Texnik xususiyatlari
Galereya
Yana qarang
Manbalar
Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found
uz.wikipedia.org