Bardaga raketa hujumlari
Bardaga raketa hujumlari (ozarbayjoncha: Bərdəyə roket hücumları) — 2020-yilda Togʻli Qorabogʻdagi qurolli toʻqnashuv paytida Ozarbayjonning Barda shahriga, shuningdek, shu tumandagi Ayrica va Qarayusifli qishloqlariga uchta havo hujumi. Hujumlarga BM-30 Smerch raketalari va klasterli jangovar kallaklar ishlatilgan, 27 fuqarolar o'limiga sabab bo'lgan.
Birinchi hujum 27 oktabrda bo'lib o'tdi, 5 nafar fuqaro halok bo'ldi va yana 13 kishi yaralandi. Ertasi kuni, 28 oktabr kuni, Bardaga bir nechta raketalar zarba berdi. Hujum natijasida 21 nafar tinch aholi, shu jumladan, Qizil yarim oyning ko'ngillisi halok bo'ldi, 60 nafari yaralandi. Bu tinch aholiga qarshi eng qonli hujum va urush paytida tinch aholi orasida eng yomon o'lim soni edi. 7-noyabr kuni Armaniston kuchlari Ayrica qishlog'iga raketa otib, 16 yoshli bolani o'ldirdi.
Ozarbayjon Armanistonni xurujlarda aybladi va klasterli o'q-dorilar tinch aholiga qarshi ishlatilganligini bildirdi. "Human Rights Watch"" va "Amnesty International" tashkilotlari Armaniston tomonidan klasterli o'q-dorilar ishlatilishini tekshirdilar. Ularning ta'kidlashicha: "tinch aholi punktlariga o'q-dorilarni o'qqa tutish shafqatsiz va ehtiyotsiz bo'lib, behisob o'lim, jarohat va azob-uqubatlarni keltirib chiqaradi". Armaniston har qanday javobgarlikni rad etdi. Shunga qaramay, tan olinmagan bo'lginchi Artsax Respublikasi hujumlar uchun javobgarlikni tan oldi, ammo u harbiy ob'ektlarni nishonga olganligini bildirdi.
Fon
2020-yil 27-sentabrda bahsli Tog'li Qorabog' 'mintaqasida to'qnashuvlar boshlandi. Mintaqa asosan amalda Armaniston qurolli kuchlari tomonidan ishg'ol qilingan, ammo Ozarbayjonning de-yure qismidir. Bardada 40 ming kishi istiqomat qiladi. U sobiq Tog'li Qorabog 'aloqa liniyasidan 20 kilometr shimoli-sharqda joylashgan.
Rossiya, Armaniston va Ozarbayjon tashqi ishlar vazirlari o'rtasidagi mojaro bo'yicha uch tomonlama muzokaralar 2020-yil 9 oktabrda Moskvada boshlandi. Muzokaralarda Sergey Lavrov, Zohrab Mnatsakanyan va Jeyhun Bayramov ishtirok etdi. Lavrov mahalliy vaqt bilan soat 03:00da yakunlangan o'n soatlik muzokaralardan so'ng qo'shma bayonot chiqarib, gumanitar sulh tushdan keyin kuchga kirishini tasdiqladi. Sulh boshlanishidan bir necha daqiqa o'tgach, ikki tomon bir-birini otashkesimni buzganlikda ayblashdi.
4 oktabrdan beri Ozarbayjonning ikkinchi yirik shahri Ganja Armaniston raketalari tomonidan to'rt marotaba urildi. Hujumlar natijasida 25 tinch fuqaro halok bo'ldi va yana 125 kishi jarohat oldi. 8 oktabr kuni Ozarbayjon Mudofaa vazirligi Barda tumani OTR-21 Tochka raketa otuvchisi tomonidan o'qqa tutilgani haqida xabar berdi.
26-oktabr kuni Qo'shma Shtatlar har ikki tomon ham 26-oktabr kuni ertalabdan boshlab insonparvarlik sulhini to'xtatishga rozi bo'lganligini e'lon qildi, ammo u kuchga kirgandan bir necha daqiqadan so'ng buzildi, ikkala tomon ham bir-birini uni buzishda aybladilar.
Hujumlar
Birinchi hujum 27 oktabr kuni Qarayusifli qishlog'ida sodir bo'ldi. Hujumlar natijasida 5 nafar tinch aholi halok bo'ldi va 15 kishi jarohat oldi. Hujumlar BM-30 Smerch ko'p martalik raketa uchuvchisining klasterli raketalarini o'z ichiga olgan. "Human Rights Watch" ushbu hududdagi 12 ta uyga katta zarar yetganini kuzatdi.
Ikkinchi hujum 28 oktabr kuni mahalliy vaqt bilan soat 13:00 atrofida sodir bo'ldi. Hujumda aholi zich joylashgan shaharlarni savdo ob'ektlari bilan urgan klasterli raketalar qatnashdi, buni "Human Rights Watch" va "Amnesty International" tasdiqladi. Natijada 21 tinch aholi halok bo'ldi va 70 dan ortiq kishi yaralandi. O'lganlar orasida 39 yoshli Qizil yarim oylik ko'ngilli ham bor, yana ikki ko'ngilli jarohat olgan. Fuqarolik infratuzilmasi ob'ektlari va transport vositalari, shu jumladan, Bardada davolash-diagnostika markazi, Davlat migratsiya xizmati idorasi katta zarar ko'rdi. Ozarbayjonning so'zlariga ko'ra, ikkinchi hujumda, shuningdek, jami 72–144 dona parchalanadigan jangovar kallaklar bilan jihozlangan klasterli kallakli BM-30 Smerch ishtirok etgan. Ozarbayjon Armanistonni xurujlarda aybladi, bu esa har qanday javobgarlikni rad etdi, "Human Rights Watch" va "Amnesty International" ham hujumni aynan Armaniston amalga oshirganligini bildirdi. Bu orada tan olinmagan bo'lginchi Artsax Respublikasi ikkinchi hujum uchun javobgarlikni tan oldi, ammo u harbiy ob'ektlarni nishonga olganligini bildirdi. "New York Times" gazetasining hisobot guruhi Armanistonning raketa hujumida Bordaning asosiy ko'chasi bo'ylab ketayotganda ushlandi.
Uchinchi hujum 7-noyabr kuni Ayrica qishlog'ida sodir bo'ldi. "Human Rights Watch" hisobotiga ko'ra, Armaniston kuchlari qishloq yaqinidagi qishloq xo'jaligi dalasiga zarba bergan va boshqa bolalar bilan o'ynab yurgan 16 yoshli bolani o'ldirgan raketani otgan. Ozarbayjon rasmiylari o'q-dorilarni 9M528 Smerch raketasi deb aniqladilar, u portlash va parchalanish effekti ishlab chiqaradigan jangovar kallakka ega. "HRW" tadqiqotchilari ushbu hududda hech qanday harbiy maqsadlarni kuzatmaganligini xabar qildi.
Ozarbayjonning javobi
Hujumlardan ko'p o'tmay Ozarbayjon Mudofaa vazirligi uchuvchisiz dron tasvirlarini tarqatdi. Ozarbayjon hujumlar uchun qasos oldi, ayniqsa, ilgari namoyish etilgan uskunalar o'rniga Armaniston inson kuchini nishonga oldi.
Hujumlarga aloqador BM-30 Smerch uchuvchisining o'q otish holati Ozarbayjon armiyasi tomonidan aniqlandi va 29 oktabrda u yo'q qilindi. 30-oktabr kuni Ozarbayjon Mudofaa vazirligi Barda va Tartarni nishonga olgan yana ikkita "Smerch" uchirgichi yo'q qilinganligini e'lon qildi.
Reaksiyalar
Hujumlar Ozarbayjonda keskin qoralandi. Mamlakat Prezidenti ma'muriyati birinchi hujumni "Ozarbayjon xalqiga qarshi yangi genotsid akti" deb atagan bo'lsa, Ozarbayjon Ombudsmani Sabina Alieva ikkinchi hujumni "tinch aholiga qarshi terroristik harakat" deb baholadi. Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev hujumlar uchun munosib javob berishni va'da qildi. Shuningdek, Ozarbayjon vitse-prezidenti Mehribon Aliyeva hujumlar vahshiyona bo'lganini aytib, hamdardlik bildirdi. Ozarbayjon Tashqi ishlar vazirligi bu hujumlarni "insoniyatga qarshi jinoyatlar" deb atadi.
Xalqaro miqyosda hujumlar Turkiya va Pokiston, Eron, Fransiya va Qozog'istonning Ozarbayjondagi elchixonalari, eronlik siyosatchi Hasan Ameli va Turkiy Kengash tomonidan qoralandi.
"Amnesty International" tashkilotning Sharqiy Evropa va Markaziy Osiyo bo'yicha mintaqaviy direktori Marie Struthers "tinch aholi punktlariga o'q-dorilarni o'qqa tutish shafqatsiz va ehtiyotsiz bo'lib, behisob o'lim, jarohat va azob-uqubatlarni keltirib chiqaradi", deb ta'kidladi. Xuddi shu tarzda, "Human Rights Watch" hujum haqida hisobot chiqarib, klasterli o'q-dorilar ishlatilishini tasdiqladi va Armanistonni taqiqlangan qurollardan foydalanishni to'xtatishga chaqirdi.
Manbalar
uz.wikipedia.org