Banna'i

Eron me'morchiligida banna'i (forscha: بنائی , forscha ma'nosi"quruvchi texnikasi") degan manoni anglatadi.Devor yuzasida geometrik naqshlar yaratish yoki muqaddas nomlar yoki diniy iboralarni talaffuz qilish uchun sirlangan shakllar oddiy g'ishtlar bilan almashinadigan me'moriy bezak san'ati. Bu uslub 8-asrda Suriya va Iroqda paydo boʻlgan. Saljuqiylar va temuriylar davrida Eron, Onadoʻli va Oʻrta Osiyoda tarqalgan.

Agar g'ishtdan yasalgan naqsh relyefda bo'lsa, u xazarbof deb ataladi (forscha: هزارباف, g'ishtlarning to'qilgan ko'rinishiga ishora qiluvchi hazar "ming" va baf "to'quv" birikmasi).hisoblanadi.

Tarix

Turli rangli g'ishtlardan yasalgan bu kabi naqshlarning bizgacha yetib kelgan eng qadimgi ko'rinishlariRaqqa shahrining darvozasidan topilgan(taxminan 772-yil). Hazarbof shaklining eng qadimgi namunasi Bog'dod shahrining yaqinidagi Uxaydir saroyida qurilgan bo'lib (taxminan 762-yilda qurilgan) Bu kabi yozma naqshlar Eron va Markaziy Osiyoda bir asrdan ko'proq vaqt o'tgach paydo bo'lgan.Lekin yanada murakkab dizaynlar bilan Somoniylar hukmdori Ismoil maqbarasi (O'zbekistonning Buxoro viloyatida) devorlarida uchraydi.Bular bo'rtib chiqqan va chuqurchaga o'ralgan g'ishtlardan iborat bo'lib, ular bu kabi naqsh turlarini yasashgan.

Islomiy g'isht ishlari asrlar davomida o'z ko'rinishida takomillashib,o'sib bordi. O'n birinchi asrda gʻishtlarning bir nechta oʻlchamidan foydalanish va gʻishtlar orasidagi boʻgʻin chuqurligining oʻzgarishiga olij keldi . Va gʻisht qatorlarining gorizontal chiziqlariga (masalan , Sang-Bast majmuasidagi Arslon Jadhib maqbarasi) keskin qarama-qarshi boʻlgan soya hosil qilgan ). Ijobiy va salbiy bo'shliqlar yaratish uchun (masalan, Damg'on minorasi va Pir-e Alamdar minorasi ) binoning yuz qismiga chuqur qator g'isht qo'yilgan va u tepaga ko'tarilgan. Isfahondagi Chehel Dokhtaran minorasi (1107-1108-yillarda qurilgan) uchburchaklar, kvadratlar, sakkizburchaklar, xoch shaklidagi naqshli gʻisht ishlarining eng qadimgi namunalaridan biri hisoblanadi. (yana bir misol, Save minorasi, kufiy tillarida gʻisht va gʻisht ishlarini ko'rsatishi mumkin. Nashki yozuv ). Ozarbayjondagi Gunbad-i Sorx yodgorligi (1147-yilda qurilgan) burchak ustunlarida o'n xil turdagi oʻyilgan gʻishtlardan foydalanilgan.

O'n ikkinnchi asrda Ozarbayjonda gʻisht bezalgan koshinlar bilan birlashtirildi. Bunday g'ishtlar odatda kobalt ko'k va turkuaz ranglarga ega edi.

G'ishtdan yasalgan yozuvning eng qadimgi namunasi G'azna shahridagi minorada taxminan 1100-yilda uchraydi.Unda G'aznaviylar hukmdori Mas'ud III nomi va unvonlari bitilgan. Ushbu qurilish bo'laklari terra-kota yozuvini yaratish uchun g'ishtlar orasiga kiritilgan. Keyinchalik binolar ko'tarishda g'ishtlarning soyalaridan foydalanilgan.Boshqalari esa so'zlarni talaffuz qilish uchun turli rangdagi g'ishtlardan foydalanganlar. Bu amaliyot oxir-oqibatda butun g'ishtli binolarni muqaddas nomlar ya'ni yozuvda Alloh, Ali va Muhammad ismlarini yozilishiga sabab bo'ldi.

Kvadrat kufiy, arab kufiy xattotligining faqat kvadrat burchaklardan iborat ko'rinishi bu yozuvning meʼmoriy moslashuvi boʻlgan deb ishoniladi. Kufiy yozuv odatda kvadrat g'ishtlardan yozilgan.

Manbalar

Andoza:Islamic art

uz.wikipedia.org