APELSIN
APELSIN, po’rtaxol (Citrus sinensis — gollandcha appelsien — aynan Xitoy olmasi) — rutadoshlar (apelsingullilar oilasi) ning tsitruslar turkumiga mansub doim yashil daraxt va buta. Vatani — birma va Janubiy-G’arbiy Xitoy. Yovvoyi holda uchramaydi. Tropik va subtropik mamlakatlarda qadimdan madaniylashtirilgan (Xitoyda 2 ming yildan beri, Janubiy Yevropada 15-asrdan, Kavkazning qora dengiz buylarida 11-asrdan). Bo’yi 6 — 12 metr. Shox va novdalarida ingichka tikanlari bor. Bargi tuxum shaklida, hosili asosan noyabr-dekabr oylarida etiladi. Mevasi dumaloq yoki tuxumsimon, sarg’ish yoxud qizg’ish, vazni 300 — 400 gramm, ta’mi nordon, tarkibida 12% qand, 1 — 2% limon kislota, 0,9% oqsil, A, V, S vitaminlar va efir moyi (po’stida) bor. Apelsin ho’l meva holida iste’mol qilinadi; undan sharbat, kompot, qiyom va murabbo tayyorlanadi, po’stidan olinadigan moy atir-upa va konditer sanoatida qo’llaniladi. Hosildorligi 200 — 250 tsentner/gektargacha boradi. 300 ga yaqin navi bor. Vashington Navel, Silliqpo’st, Korolyok 100 va boshqa navlari ko’p ekiladi. Ekilgandan so’ng 3 — 4 yilda hosilga kiradi. Issiqsevar va namsevar. Qulay sharoitlarda 75 yildan ortiq yashaydi va hosil beradi. Trifoliat, bigardiya, mahalliy navlar urug’laridan chiqqan nihollarga payvand qilinadi. 4×2,5 metr sxemada ekiladi. Temperatura — 10° da yer usti qismi butunlay nobud bo’ladi. Apelsin AQSh, Ispaniya, Italiya, Xitoy, Turkiyada hamda Gruziyaning g’arbida ko’p yetishtiriladi. O’zbekiston va Tojikistonda usti yopiladigan maxsus uzun o’ra (transheya)larda, issiqxonalarda o’stiriladi.
Manba
O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi
Uzpedia.uz