ANDRONOVO MADANIYATI

ANDRONOVO MADANIYATI – miloddan avvalgi ikkinchi ming yillikning ikkinchi yarmi va birinchi ming yillikning boshida yashagan chorvador va dehqon qabilalarining madaniyati. Andronovo madaniyati yodgorliklari Minusinsk, shimoliy – Sharqiy va Markaziy Qozog’iston, ob daryosining yuqori oqimi, Chelyabinsk viloyatining o’rmon va dashtlarida, qisman O’zbekiston, Qirg’iziston yerlarida tarqalgan. Bu madaniyatga oid yodgorlikni birinchi bor 1914 yilda ya. A. Tugarinov Achinsk stansiyasi yaqinidagi Andronovo qishlog’ida olib borilgan arxeologik qazishmalar natijasida topgan va 1920-23 yillarda S. A. Teplouxov uni Andronovo madaniyati nomi bilan fanga kiritgan. Andronovo madaniyatiga doir yodgorliklar dastlab S. P. Tolstov tomonidan 1938 yilda qadimgi Xorazmning Ko’kcha daryo sohillaridan topib o’rganildi va unga Tozabog’yop madaniyati nomi berilgan. Keyinchalik Ya. G’. G’ulomov va A. Asqarovlar bu madaniyatga doir yodgorliklarni Zarafshonning quyi oqimi rayonlaridan topib o’rgandilar. Bu davr mozor va manzilgoxlari Toshkent atrofida, Mo’minobodda (Samarqand viloyati), Farg’ona vodiysida (Karamko’l, Vodil mozorlari), Qayroqqumda ko’plab o’rganilgan. Andronovo madaniyati aholisi yarim yer to’la shaklidagi kulbalarda yashagan; mozorlari yorma go’r bo’lib, murdalar oyoq-qo’llari buqilgan, chapga yonboshlatilgan, boshi Janubiy-g’arbga qaratilgan holda, ko’pincha kiyim-kechagi, jezdan yasalgan bezak buyumlari bilan dafn etilgan. U davr qabilalari daryo bo’ylarida dehqonchilik, adirlarda chorvachilik bilan shug’ullangan. 1997 yil Tojikistondagi qizilsuv daryosi havzasidan Andronovo madaniyatiga doir yodgorlik — jamoa bo’lib dafn qilingan bolalar qabri topildi. 10-11 yoshli bolaning oyoqlari yonidan chiqqan ko’plab jez munchoqpar, ilgaksimon kumush taqinchoq, sopol idishlar muhim ilmiy ahamiyatga ega.

Manba

O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi

Sun'iy intellekt javobi:

Andronovo madaniyati — eramizdan avvalgi II ming yillikda (taxminan eramizdan avvalgi 2000—900 yillar oralig‘ida) Markaziy Osiyoda, ayniqsa hozirgi Qozog‘iston, O‘zbekiston shimoli, Qirg‘iziston, Qozog‘istonning sharqiy va janubiy hududlarida va Sibirning ba’zi qismlarida rivojlangan keng hududga ega arxeologik madaniyatdir. Andronovo madaniyati bir necha arxeologik yodgorliklar va qabilalar uyushmasidan tashkil topgan bo‘lib, ularning xarakterli xususiyatlari bir-biri bilan o‘xshashdir.

Tarixi va tarqalishi

Andronovo madaniyati nomi Sibirning Andronovo qishlog‘i yaqinida (hozirgi Rossiyaning Omsk viloyati) topilgan arxeologik yodgorlikdan olingan. Ushbu madaniyat keng maydonda tarqalgan — Ural tog‘laridan Amu Daryo va Syr Daryo sohillarigacha, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va O‘zbekistonning shimoli hududlarini o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga, Andronovo madaniyati turli qabilalarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, eng muhimlari so‘nggi bronza davri xalq Guruhi hisoblanadi.

Ijtimoiy va iqtisodiy tuzilishi

Andronovo xalqlari asosan chorvachilik bilan shug‘ullangan. Ular qo‘y, echki, ot, qoramol va cho‘chqa boqishgan. Dehqonchilik e'tiborga sazovor darajada rivojlangan emas, ammo ba’zi joylarda don ekilganligi aniqlangan. Chorvachilik uchun yaylovlar va suv manbalariga muhim ahamiyat berilgan. Ular ko‘pincha chorva qishloqlari va yaylovlar orasida ko‘chib yurishgan.

Madaniyati va san’ati

Andronovo madaniyati o‘ziga xos sopol idishlari, temir va bronza buyumlari bilan tanilgan. Sopollari ko‘pincha geometrik naqshlar bilan bezatilgan. Temirdan turli asboblar va qurollar ishlangan. Ularning ko‘p qismi qabr yodgorliklarida topilgan, bu orqali ular o‘liklarni ko‘milish marosimlari haqida ma’lumot olish mumkin. O‘liklarni qabrga joylashtirish marosimlari murakkab bo‘lib, ularning e’tiqodlari hal qiluvchi ahamiyatga ega edi.

Til va etnik kelib chiqishi

Andronovo madaniyati xalqlari haqida tillari va etnik kelib chiqishi asosida turli nazariyalar bor. Ko‘plab olimlar ushbu madaniyatni eron-turk tillarining eski guruhlari, ayniqsa hind-avos hind-iran tillariga yaqin deb hisoblaydilar. Andronovo madaniyati eski hind-evropa xalqlaridan biri bo‘lib, keyinchalik bu hududlarda yashovchi turli tillar va madaniyatlar shakllanishida muhim omil bo‘lgan.

Ahmiyati

Andronovo madaniyati markaziy Osiyodagi tarixiy jarayonlarning tub ildizlarini tushunishda, shu jumladan bronza davrining so‘nggi bosqichidagi madaniy va ijtimoiy hayotni tadqiq qilishda muhim manba hisoblanadi. Bu madaniyat hind-arios xalqining qadamjolari sifatida ko‘plab olimlar tomonidan tadqiq etilgan.

Xulosa

Andronovo madaniyati — eramizdan avvalgi ikkinchi ming yillikda Markaziy Osiyo va atrofidagi hududlarda yashagan qabilalar va ularning madaniy merosini o‘rganish uchun juda muhim arxeologik madaniyatdir. U o‘zining chorvachilikka yo‘naltirilgan iqtisodiy faoliyati, rivojlangan temirchilik san'ati, o‘liklarni dafn etish marosimlari va eski hind-evropa xalqlarining an’analariga doir ko‘plab dalillari bilan ajralib turadi.