Amerika Qo'shma Shtatlarida ayollarning saylov huquqi
Amerika Qoʻshma Shtatlarida ayollarning saylov huquqi ellik yildan ortiq vaqt davomida shakllanib bordi. Dastlab turli shtatlar va joylarda, baʼzan cheklangan asosda qonunlashtirildi. 1920-yilda milliy va qoninuy darajada mustahkamlandi.
Ayollarning saylov huquqiga boʻlgan talab 1840-yillarda kengroq ayollar huquqlari harakatidan kelib chiqqan holda kuchaya boshladi. 1848-yilda ayollar huquqlari boʻyicha birinchi konventsiya boʻlgan Seneka sharsharasi konferentsiyasi ayollarga saylov huquqini berish ularning haddini oshishlariga sabab boʻladi deb hisoblagan baʼzi tashkilotchilarning qarshiligi tufayli ayollarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatlovchi rezolyutsiyani qabul qildi. 1850-yilda Ayollar huquqlari boʻyicha birinchi milliy yigʻin oʻtkazilgan vaqtga kelib, saylov huquqi harakat faoliyatining tobora muhim jihatiga aylanib bordi.
Birinchi milliy saylov huquqi tashkilotlari 1869-yilda, ikkita raqib tashkilot, biri Syuzan B. Entoni va Elizabet Kedi Stenton rahbarligi ostida, ikkinchisi esa Lyusi Stoun va Frensis Ellen Uotkins Xarper boshchiligida tuzilgan paytda tashkil etilgan. Bir necha yillik raqobatdan soʻng, ular 1890-yilda birlashdilar va yetakchi kuchi Syuzan B. Entoni boʻlib belgilandi. Oʻsha paytdagi ayollarning eng yirik tashkiloti boʻlgan Ayollar Xristian Moslashtiruvi Ittifoqi (WCTU) 1873-yilda tashkil etilgan boʻlib, shuningdek, ayollarning saylov huquqi uchun kurash olib bordi va bu harakatga katta turtki berdi.
AQSh Oliy sudi ayollarning konstitutsiyaviy ovoz berish huquqiga ega ekanligi toʻgʻrisida qaror chiqarishiga umid qilgan holda, sufragistlar 1870-yillarning boshlarida ovoz berishga bir necha bor urinishgan. Urinishlari rad etilgach ular sudga daʼvo qilganlar. Nihoyat, Syuzan B. Entoni 1872-yilda ovoz berishga muvaffaq boʻldi. Ammo bu qilmishi uchun u hibsga olindi va harakatga yangi turtki boʻlgan juda ommabop sud jarayonida aybdor deb topildi. Oliy sud 1875-yilda Minor Happersetga qarshi ishda ularga qarshi qaror chiqarganidan so‘ng, saylovchilar AQSh Konstitutsiyasiga ayollarga ovoz berish huquqini beradigan o‘zgartirish kiritish uchun o‘nlab yillar davom etgan kampaniyani boshlaganini oʻzi ham bilmasdi. Biroq, tashkilot rahbariyatining harakatlarining katta qismi individual davlat darajasida saylov huquqi uchun kurashga qaratilgan edi.
1916-yilda Elis Pol milliy saylov huquqini oʻzgartirishga qaratilgan jangari guruh boʻlgan Milliy ayollar partiyasini (NWP) tuzdi. 200 dan ortiq NWP tarafdorlari, yaʼni „Jim gvardiyachilar“ 1917-yilda Oq uyda piket paytida hibsga olingan, ularning baʼzilari ochlik eʼlon qilgan va qamoqqa yuborilganidan keyin majburan ovqatlangan. Kerri Chapman Kett boshchiligidagi NAWSA, ikki million aʼzoga ega, shuningdek, milliy saylov huquqiga tuzatish kiritishni birinchi oʻringa qoʻydi.
1920-yil 18-avgustda AQSh Kongressi va shtat qonun chiqaruvchi organlarida katta qiyinchilik bilan boʻlib oʻtgan qator ovoz berishlardan soʻng Oʻn toʻqqizinchi tuzatish AQSh Konstitutsiyasining bir qismiga aylandi. Unda quyidagicha keltiriladi:
Tarixdan maʼlumot
Ilk saylov faoliyati
Lidiya Taft (1712 — 1778), badavlat beva ayolga 1756-yilda Massachusets shtatidagi Uxbridge shahridagi shahar yigʻilishlarida ovoz berishga ruxsat berilgan. Mustamlaka davrida boshqa ayollar ovoz berganmi yoki yoʻqmi nomaʼlum.
1776-yilgi Nyu-Jersi Konstitutsiyasi maʼlum miqdordagi mulkka ega boʻlgan barcha kattalar aholisiga ovoz berish huquqini berdi. 1790 va 1797-yillarda qabul qilingan qonunlarda saylovchilar „u“ deb atalgan va ayollar muntazam ravishda ovoz berishgan. Biroq 1807-yilda qabul qilingan qonun bu shtatdagi ayollarni ovoz berish huquqidan mahrum qildi.
1838-yilda Kentukki Antebellum davrida (1807-yilda Nyu-Jersi ayollarning saylov huquqidan mahrum boʻlganidan keyin) birinchi milliy ayollarning saylov huquqi toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi, bu 21 yoshdan oshgan hamda tuman va „davlat maktablari“ ning yangi tizimi uchun soliqqa tortiladigan mulkka egalik qilgan har qanday beva yoki yolgʻiz ayolga (qonuniy ravishda uy xoʻjaligi boshligʻi) ovoz berish huquqini berdi. Ayollar uchun bu qisman saylov huquqi faqat oq tanlilar uchun ifodalanmagan.
Ayollar huquqlari harakatining paydo boʻlishi
Ayollar huquqlarini himoya qilish harakatining bir qismi sifatida ayollarning saylov huquqiga boʻlgan talab paydo boʻldi. 1792-yilda Britaniyada Meri Uolstounkraft „Ayol huquqlarini himoya qilish“ nomli yangi kitobni yozdi. 1838-yilda Bostonda Sara Grimke „Jinslarning tengligi va ayollarning maqomi“ asarini nashr etdi va u keng tarqaldi. 1845-yilda Margaret Fuller Amerika feminizmining asosiy hujjati boʻlgan „Oʻn toʻqqizinchi asrdagi ayol“ ni nashr etdi, u birinchi marta bosma shaklda 1839-yilda M. Fuller tomonidan tahrirlangan „Siferblat“ transsendentalistik jurnalida paydo boʻldi.
Ayollarning saylov huquqi uchun kampaniya sezilarli sur’atga ega boʻlishidan oldin, muhim toʻsiqlarni yengib oʻtish kerak edi. To‘siqlardan biri xotin-qizlarning davlat ishlarida ishtirok etishiga qattiq qarshilik ko‘rsatish edi. Bu hatto islohotlar faollari orasida ham to‘liq qabul qilinmadi. Shiddatli bahs-munozaralardan soʻnggina 1839-yilgi konventsiyada ayollar Amerika qullikka qarshi jamiyatga qabul qilingan va keyingi qurultoyda ayollar qoʻmitalar aʼzoligiga tayinlanganda tashkilot ikkiga boʻlingan.
Ayollarning erkak va ayollardan tashkil etgan auditoriya oldida chiqishlari gʻoyasiga qarshilik kuchli edi. Shotlandiyalik Frensis Rayt 1826 va 1827-yillarda AQShda ommaviy maʼruzalari uchun qattiq tanqid qilindi. Janubiy Karolinada quldor oilada tugʻilgan Grimke opa-singillari 1830-yillarning oʻrtalarida Shimoli-Sharqiy qullikka qarshi chiqishdi. Shunda mintaqadagi hukmron kuch boʻlgan Jamoat cherkovi vazirlari oʻzlarining harakatlarini qoralagan bayonot chiqardilar. Norozi boʻlishiga qaramay, 1838-yilda Anjelina Grimke Massachusets qonun chiqaruvchi organi oldida qullikka qarshi chiqdi. Oʻsha paytda Anjelina Grimke Qoʻshma Shtatlarda qonun chiqaruvchi organ oldida soʻzlagan birinchi ayol boʻldi.
Boshqa ayollar, ayniqsa, qullikka qarshi va ayollar huquqlarini qoʻllab-quvvatlab, ommaviy chiqishlar qila boshladilar. Ilk ayol maʼruzachilar orasida Polshadan kelgan yahudiy muhojir Ernestine Rose; Lucretia Mott, Quaker ruhoniysi va abolitionist; Abby Kelly Foster, Quaker abolitionistlarni koʻrish mumkin edi. 1840-yillarning oxirida Lyusi Stoun notiqlik faoliyatini boshladi va tez orada eng mashhur ayol oʻqituvchiga aylandi. Abolisionistik harakat va ayollar huquqlari tarafdori sifatida Stoun ayollarning ommaviy nutqiga nisbatan norozi qarashlarni kamaytirishda muhim rol oʻynadi Biroq, notoʻgʻri qarashlar kuchli boʻlib shakllanib bordi.
1851-yilda Ogayoda ayollar huquqlari boʻyicha mintaqaviy konventsiya erkak raqiblar tomonidan buzildi. Anjumanda oʻzining mashhur „Men ayol emasmanmi“ nomli nutqini soʻzlagan Sojourner Truth oʻz nutqida toʻgʻridan-toʻgʻri ushbu raqiblarning baʼzilariga murojaat qildi. 1852-yildagi Ayollar huquqlari milliy konventsiyasi ham buzildi va 1853-yilgi konventsiyadagi olomon harakati zoʻravonlikka yaqinlashdi. 1853-yilda Nyu-Yorkda boʻlib oʻtgan Butunjahon temperatsiya konvensiyasi ayollarga unda nutq soʻzlashiga ruxsat berilmasligi masalasi uch kun davomida choʻzilib koʻrildi. Syuzan B. Saylov huquqi harakatining yetakchisi Entoni keyinroq shunday dedi: „Ayollarning hech bir qadami omma oldida nutq so‘zlash kabi shiddatli kurashlarga boy bo‘lmagan. Ularni hattoki saylov huquqini taʼminlash uchun ham bunchalik haqorat qilishmagan, qoralashmagan va ularga nisbatan dushmanlik qilishmagan“.
Oʻsha davr turmush qurgan ayollarning mustaqil faoliyatini keskin cheklovchi qonunlar mavjudligi bilan keskin ajralib turgan. Bunday qonunlar ayollarning saylov huquqini taʼminlash tashviqotiga koʻp jihatdan to‘sqinlik qildi. Uilyam Blekstounning „Angliya qonunlariga sharh“ kitobiga ko‘ra, „nikohdagi er va xotin qonunda bir shaxs boʻlib hisoblanadi, yaʼni xotinning mavjudligi yoki ayolning huquqiy mavjudligi er va xotinning nikohi davomida toʻxtatiladi“ degan nufuzli sharhi amerikalik huquq tizimi asos qilib olingan ingliz umumiy huquqining oʻrta asrlarda Normandlar tomonidan Angliyada joriy etilgan himoya huquqiy taʼlimotiga ishora qilishini taʼkidladi. 1862-yilda Shimoliy Karolina Bosh sudyasi eri qamchi bilan urgan ayolning ajrashishni rad etadi. Sudya oʻzining rad javobini quyidagicha izohladi: „Qonun eriga xotinning oʻzini yaxshi tutishi va uning oʻz joyini bilishi uchun zarur boʻlgan darajada kuch ishlatish huquqini beradi“. Koʻpgina shtatlarda turmush qurgan ayollar qonuniy ravishda shartnomalar imzolay olmadilar. Bu ularga yigʻilishlar uchun zallarni tahkillashtirish, bosma materiallar va saylov huquqi harakati uchun zarur boʻlgan boshqa narsalarni oʻrnatishni qiyinlashtirdi. Bunday cheklashlar bir qancha shtatlarda turmush qurgan ayollarning mulki to‘g‘risidagi qonunlarning qabul qilinishi bilan qisman yengib o‘tildi. Bu baʼzi hollarda badavlat otalar tomonidan qo‘llab-quvvatlandi, chunki ular qizlarining merosi erlarining to‘liq nazorati ostida bo‘lishini istamadilar.
Abolisionistlar harakatining radikal qanotida ayollar huquqlarini himoya qiluvchilar koʻpchilikni tashkil qildi. Amerika qullikka qarshi jamiyati rahbari Uilyam Lloyd Garrison shunday dedi: „Men irq taqdiriga nisbatan jinslar tengligiga nisbatan muhimroq harakat boshlanganiga shubha qilaman“. Biroq, oʻsha paytda abolitsionistlar harakati aholining atigi bir foizini jalb qildi va radikal abolitsionistlar bu harakatning faqat bir qismi edi.
Ayollarning saylov huquqini ilk qoʻllab-quvvatlanishi
1846-yil Nyu-York shtati Konstitutsiyaviy konventsiyasi kamida uchta okrug aholisidan ayollarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatlash uchun petitsiyalarni qabul qildi.
Abolisionistlar harakatining radikal qanotining bir qancha aʼzolari saylov huquqini qoʻllab-quvvatladilar. 1846-yilda unitar ruhoniy va radikal abolitsionist Samuel J. Mey ayollarning saylov huquqini xutbada astoydil qoʻllab-quvvatladi. U keyinchalik ayollar huquqlariga oid risolalarning birinchisi sifatida tanildi. 1846-yilda Ozodlik Ligasi, Ozodlik partiyasining bir yoʻnalishi, Kongressga ayollarga huquq berish talabi bilan murojaat qildi. 1848-yil may oyida Nyu-Yorkning Rochester shahrida boʻlib oʻtgan Ozodlik partiyasining qurultoyida „ayollar va erkaklarni ham oʻz ichiga olgan keng maʼnoda umumiy saylov huquqi“ boʻyicha rezolyutsiya qabul qilindi. Prezidentlikka nomzod Gerrit Smit koʻp oʻtmay Nyu-Yorkning Buffalo shahrida boʻlib oʻtgan Milliy erkinlik konventsiyasida nutq soʻzlab, oʻz partiyasining ayollarning saylov huquqiga chaqiruvini batafsil bayon qildi. Lucretia Mott partiyadan vitse-prezidentlikka nomzod sifatida koʻrsatildi — AQShda birinchi marta ayol federal ijroiya lavozimiga taklif qilindi — va u ushbu qurultoyda delegatlarning beshta ovozini oldi.
Ayollar huquqlari boʻyicha dastlabki konventsiyalar
Bu davrga kelib ayollarning saylov huquqi masalasi ayollar huquqlari harakatida asosiy mavzu bo‘lmagan. Harakat faollarining koʻpchiligi abolitsionistlar harakatining Harrison qanotiga sodiq edilar. Bu faollar siyosiy faoliyatdan qochishlari va „axloqiy ishontirish“ orqali boshqalarni oʻz qarashlariga ishontirishga eʼtibor qaratishlari kerak, deb hisoblardi. Koʻpchilik Kvakerlar edi, ularning anʼanalari erkaklar va ayollarning dunyoviy siyosiy faoliyatda ishtirok etishini taqiqlagan edi. Ayollar huquqlarining bir qator konvensiyalari bu qarashlarni sezilarli darajada oʻzgartirdi.
Seneka-Folse sharsharasida konferensiya
Ayollar huquqlari boʻyicha birinchi konventsiya 1848-yil 19 va 20-iyulda Nyu-York shtatining Finger Lakes mintaqasidagi Seneka sharsharasi konventsiyasi boʻldi. Konferentsiya besh ayol tomonidan olib borildi. Ulardan toʻrt nafari Quaker ijtimoiy faollari, shu jumladan mashhur Lucretia Mott ham bor edi. Beshinchisi Elizabeth Cady Stenton boʻlgan. Elizabeth Cady Stenton bir necha yil avval Mott bilan ayollar huquqlari uchun kurashni tashkil etish zarurligini muhokama qilgan edi. Siyosat bilan chuqur shug‘ullangan oiladan chiqqan Stenton, ayollar harakatini o‘z maqsadlariga erishishda siyosiy bosim muhim ahamiyatga ega ekanligiga va saylov huquqi asosiy qurol ekanligiga ishontiruvchi asosiy kuchga aylandi. Ikki kun davom etgan ushbu tadbirda 300 ga yaqin ayollar va erkaklar qatnashdi. Bu voqea matbuotda keng yoritildi. Konventsiya tomonidan bir ovozdan qabul qilinmagan yagona rezolyutsiya ayollarga ovoz berishni talab qiluvchi rezolyutsiya boʻlib, uni Stenton kiritgan edi. Uning eri, taniqli ijtimoiy islohotchi, uning ushbu rezolyutsiyani kiritish niyati borligini bilgach, u qurultoyga borishdan bosh tortdi. Kamiga Stentonni sud jarayonini farsga aylantiradigan harakatda aybladi. Asosiy maʼruzachi Lucretia Mott ham bu taklifdan xavotirga tushdi. Rezolyutsiya abolitsionistlar yetakchisi va sobiq qul Frederik Duglas tomonidan qattiq qo‘llab-quvvatlandi va undan keyingina qabul qilindi.
Konventsiyaning asosan Stenton tomonidan yozilgan deklaratsiyasi ayollar huquqlari harakatini yaratish niyatini bildirgan. Shikoyatlar roʻyxatini oʻz ichiga olgan deklaratsiyaning dastlabki ikkita shikoyatida ayollarning saylov huquqi yoʻqligiga qarshi norozilik bildirilgan edi. AQSh hukumatiga qaratilgan daʼvolar „hukumat islohoti va ayollarning tengsizligiga hissa qoʻshgan erkaklarning roli va xatti-harakatlaridagi oʻzgarishlarni talab qildi“.
Ushbu yigʻindan ikki hafta oʻtgach, 1848-yildagi Rochester ayollar huquqlari toʻgʻrisidagi konventsiya kuzatildi, unda bir xil maʼruzachilar ishtirok etdi va ayollarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatlash uchun ovoz berdi. Bu ayol raislik qilgan birinchi ayollar huquqlari konventsiyasi boʻlib, oʻsha paytda radikal harakat deb hisoblangan. Ushbu uchrashuvdan keyin 1850-yilda Salemdagi Ogayo ayollar konventsiyasi boʻlib oʻtdi. Bu ayollarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatlash uchun davlat darajasida tashkil etilgan birinchi ayollar huquqlari konventsiyasi edi.
Milliy konferentsiyalar
Ayollar huquqlari boʻyicha bir qator milliy yigʻinlarning birinchisi 1850-yil 23-24-oktyabrda Massachusets shtatining Vusster shahrida Lyusi Stoun va Paulin Rayt-Devis tashabbusi bilan boʻlib oʻtdi. Shundan soʻng, 1860-yilgacha, fuqarolar urushi (1861-1865) bu amaliyotni toʻxtatgunga qadar, deyarli har yili milliy qurultoylar oʻtkazildi. Birinchi Milliy Konventsiyada Stoun shtat qonun chiqaruvchi organlariga saylov huquqi uchun petitsiya berishga chaqiruvchi nutq soʻzladi.
Ayollar huquqlari boʻyicha dastlabki yigʻin haqidagi xabarlar Britaniyaga ham yetib bordi. Bu xabarlar tez orada faylasuf Jon Styuart Millga turmushga chiqqan Garriet Teylorni ruhlantirib, uning Westminster Review jurnalida chop etilgan „Ayollar huquqlarining buzilishi“ nomli esse yozishga undadi. AQShda ayollar harakati boshlanganidan darak beruvchi Teylorning essesi Buyuk Britaniyada ham xuddi shunday harakatni boshlashga yordam berdi. AQShda uning essesi ayollar huquqlari haqidagi risola sifatida qayta nashr etilgan va oʻnlab yillar davomida sotilgan.
Taniqli abolisionist va ayollar huquqlari himoyachisi Vendell Fillips 1851-yilda Ikkinchi Milliy Konventsiyada „Ayollar saylov huquqiga ega boʻlishi kerakmi?“ nomli maʼruzasi bilan chiqish qildi. Ayollarning saylov huquqini xotin-qizlar harakatining tamal toshi sifatida taʼriflagan bu nutq keyinchalik ayollar huquqlariga oid risola sifatida tarqaldi.
Milliy konferentsiyalarda yetakchi rol oʻynagan ayollarning baʼzilari, xususan, Stoun, Entoni va Stenton fuqarolar urushidan keyin ayollarning saylov huquqi tashkilotlarini yaratishda ham yetakchi boʻlishgan. Ular, shuningdek, 1850-yillardagi faoliyatiga saylov huquqiga boʻlgan talabni ham kiritdilar. 1852-yilda Stenton Nyu-York shtatidagi tiyilish konventsiyasida soʻzlagan nutqida ayollarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatladi. 1853-yilda Stoun Massachusets konstitutsiyaviy konventsiyasida nutq soʻzlab, qonunchilarni ayollarga ovoz berish huquqini berishga chaqirgan birinchi ayol boʻldi. 1854-yilda Entoni Nyu-York shtatida saylov huquqi talabini oʻz ichiga olgan petitsiya kampaniyasini uyushtirdi. Bu kampaniya shtat kapitoliysida ayollar huquqlari konventsiyasi va Stentonning shtat qonun chiqaruvchi organi oldidagi nutqi bilan yakunlandi. 1857-yilda Stoun ayollar soliq qonunchiligida ovoz berish huquqisiz soliqqa tortilganligi sababli soliq toʻlashdan bosh tortdi. Shunda soliq toʻlovini toʻlash uchun yetarli pul yigʻilmaguncha, konstebl uy-roʻzgʻor buyumlarini kim oshdi savdosiga qoʻydi.
Bu davrda ayollar huquqlari harakati kam sonli davlat tashkilotlari bilan erkin tuzilgan edi. Yillik milliy konventsiyalarni tashkil qiluvchi muvofiqlashtiruvchi qoʻmitadan boshqa milliy tashkilot mavjud emas edi. Bu qurultoylardagi tashkiliy ishlarning katta qismini bu davrda harakatning eng koʻzga koʻringan rahbari Stoun amalga oshirdi. 1852-yilda boʻlib oʻtgan milliy konventsiyada ayollar huquqlari boʻyicha milliy tashkilot tuzish taklifi ilgari surildi, biroq bunday harakat noqulay mexanizm yaratib, ichki boʻlinishlarga olib keladi, degan xavotirlar koʻtarilgach, bu gʻoya rad etildi.
Entoni va Stentonning hamkorligi
Syuzan B. Entoni va Elizabeth Cady Stenton 1851-yilda tanishdilar. Ular tez orada yaqin doʻst va hamkasbga aylanishdi. Ularning oʻnlab yillar davomidagi hamkorligi saylov huquqi harakatida hal qiluvchi rol oʻynadi. Ayniqsa, Stenton „dunyo bilgan yoki biladigan eng buyuk inqilob“ deb atagan, ayollar huquqlari uchun kengroq kurashga muhim hissa qoʻshdi. Ular bir-birini toʻldiruvchi qobiliyatlarga ega edilar. Entoni tashkilotchilikda zoʻr edi, Stenton esa intellektual masalalarga va yozishga moyil qobiliyati bor edi. Bu davrda uyda bir nechta bolasi bilan oʻtirgan Stenton asosan nutq soʻzlarini yozar edi. Entoni oʻzi tomonidan tashkil etilgan yigʻilishlarda u yozgan nutqlari bilan chiqish qilar edi.
Ular birgalikda Nyu-York shtatida murakkab harakatni yaratdilar. Lekin ularning bu vaqtdagi asosiy ishlari saylov huquqiga emas, balki umuman ayollarga oid masalalarga qaratilgan boʻldi. Oxir-oqibat, jamoat ongida ayollarning saylov huquqi bilan chambarchas bogʻlangan shaxsga aylangan Entoni, keyinchalik: „Men ovoz berishga tayyor emas edim, ovoz berishni xohlamadim, lekin men barobar bajariladigan ish uchun teng haq olishni xohlardim“. Fuqarolar urushidan oldingi davrda Entoni ayollar harakatidan koʻra qullikka qarshi ishlarni birinchi oʻringa qoʻygan.
Sodiq ayollar milliy ligasi
Entoni eʼtirozlariga koʻra, harakat rahbarlari qullikni bekor qilishga eʼtibor qaratish uchun fuqarolar urushi davrida ayollar huquqlarini himoya qilish faoliyatini toʻxtatib turishga rozi boʻlishdi. 1863-yilda Entoni va Stenton Qoʻshma Shtatlardagi birinchi milliy ayollar siyosiy tashkiloti boʻlgan ayollarning sodiq milliy ligasini tashkil qildilar. U qullikni bekor qilish uchun 400 000 ga yaqin petitsiya imzolarini toʻpladi, bu oʻsha paytda mamlakat tarixidagi eng yirik petitsiya kampaniyasi edi.
Liga ovoz berish huquqini beruvchi tashkilot boʻlmasa-da, u ayollarning siyosiy tengligi tarafdori ekanligini aniq koʻrsata oldi. Bunga bir necha jihatdan bilvosita hissa qoʻshgan Stanton jamoatchilikka petitsiya faqat erkaklar ovoz berishi mumkin boʻlgan bir paytda ayollar uchun mavjud boʻlgan yagona siyosiy vosita ekanligini eslatdi. Liganing taʼsirchan petitsiya kampaniyasi anʼanaviy ravishda tashkiliy tuzilmalarga qarshilik koʻrsatgan ayollar harakati uchun rasmiy tashkilotning qiymatini koʻrsatdi va ayollar faolligining axloqiy ishontirishdan siyosiy harakatlarga oʻtishini davom ettirdi. Liganing 5000 aʼzosi faol ayollarning keng tarmogʻini shakllantirdi, ular tajriba toʻpladilar, bu ijtimoiy faollikning kelajakdagi shakllari, jumladan saylov huquqi uchun isteʼdodlar zaxirasini yaratishga yordam berdi.
Amerika Teng Huquqlar Assotsiatsiyasi
Fuqarolar urushidan keyin birinchi boʻlib 11-Milliy ayollar huquqlari konventsiyasi 1866-yilda boʻlib oʻtgan boʻlib, urush paytida yoʻqotilgan ayollar huquqlari harakatini qayta tiklashga yordam berdi. Konventsiya Amerikaning Teng Huquqlar Assotsiatsiyasiga (AERA) aylantirish uchun ovoz berdi, uning maqsadi barcha fuqarolar uchun teng huquqlar, ayniqsa saylov huquqi uchun kampaniya olib borish edi.
Yigʻilishni tashkil qilgan Entoni va Stentondan tashqari, yangi tashkilot rahbariyatiga Lukretia Mott, Lyusi Stoun va Frederik Duglas kabi taniqli abolisionistlar va ayollar huquqlari faollari ham kiritildi. Biroq, umumiy saylov huquqini taklif qilganlarning tashabbusiga baʼzi abolitsionist rahbarlar va ularning Respublikachilar partiyasidagi ittifoqchilari qarshi chiqdilar. Chunki ular ayollarning saylov huquqini talab qiluvchi kampaniyasini afro-amerikalik erkaklarga ushbu huquq berilgunga qadar kechiktirishlarini xohlashdi. Taniqli gazeta muharriri Horace Greeley Entoni va Stentonga shunday dedi: "Bu Respublikachilar partiyasi va xalqimiz hayoti uchun juda muhim davr. Men sizdan bu „negro soati“ni eslab qolishingizni soʻrayman, sizning birinchi vazifangiz shtat boʻylab yurish oʻtkazish va uning talablarini himoya qilishdan iboratdir. Biroq, ular va boshqalar, shu jumladan Lyusi Stoun, oʻz talablarini chetga surib qoʻyishdan bosh tortdilar va umumiy saylov huquqini qoʻllab-quvvatlashni davom ettirdilar.
1867-yil aprel oyida Stoun va uning eri Genri Blekvell Kanzasda afro-amerikaliklarga ham, ayollarga ham ovoz berish huquqini beradigan referendumni qoʻllab-quvvatlash uchun AERA kampaniyasini boshladilar. Bu ikki maqsadni aralashtirishga qarshi boʻlgan abolitsionistlar yetakchisi Vendell Fillips AERA oʻz kampaniyasi uchun umid qilayotgan mablagʻni qaytarib oldi. Bu bilan AERA ishchilarini hayratda qoldirdi va gʻazablantirdi. Ichki kurashdan soʻng, Kanzas respublikachilari faqat qora tanli erkaklarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatlashga qaror qildilar. AERA harakatlariga qarshi turish uchun „Ayollarning saylov huquqiga qarshi qoʻmitasi“ni tuzdilar. Yozning oxiriga kelib, AERA kampaniyasi deyarli barbod boʻldi va uning moliyasi ham tugadi. Kampaniyaning soʻnggi kunlarida Stoun va boshqa AERA aʼzolari ayollar huquqlarini qoʻllab-quvvatlagan boy tadbirkor Jorj Frensis Treyndan yordam qabul qilgani uchun Entoni va Stentonlarni qattiq tanqid qilishdi. Tren koʻplab islohot faollarining sodiqligini qozongan Respublikachilar partiyasiga afro-amerikaliklarning halolligi va aql-zakovatidan ochiqchasiga nafratlanish bilan hujum qildi, shuning uchun uning bu harakati koʻplab faollarni gʻazablantirdi.
Kanzas kampaniyasidan soʻng, AERA tobora koʻproq ikki qanotga boʻlinib ketdi. Ikki qanoti ikki xil yondashuvlar asosida harakat qildi. Ammokki qanoti ham umumiy saylov huquqini qoʻllab-quvvatladi. Lyusi Stoun boshchiligidagi bir qanot qora tanlilarning birinchi navbatda saylov huquqini qoʻlga kiritishga tayyor edi va Respublikachilar partiyasi hamda abolitsionistlar harakati bilan yaqin aloqada boʻlishni xohladi. Boshqalar, Entoni va Stanton boshchiligida, bir vaqtning oʻzida ayollar va qora tanli erkaklar huquqlarini olishga intilishdi va moliyaviy va boshqa manbalar boʻyicha bekorchilarga bogʻliq boʻlmaydigan siyosiy mustaqil ayollar harakatini yaratish ustida ishladilar. 1869-yil may oyida boʻlib oʻtgan shiddatli AERA yillik yigʻilishi tashkilotning virtual halokatini koʻrsatdi, shundan soʻng ikkita raqib ayollarning saylov huquqi tashkiloti tuzildi.
Yangi Angliya ayollar suffragetlar uyushmasi
Qisman ayollar harakatining boʻlinishi natijasida 1868-yilda AQShdagi birinchi yirik siyosiy tashkilot sifatida, Nyu-England ayollar suffragetlari uyushmasi (NEWSA) tuzildi. Tashkilotning asosiy maqsadi ayollarning saylov huquqi boʻlgan. NEWSAning taʼsis qurultoyini rejalashtiruvchilar respublikachilarning qoʻllab-quvvatlashini qozonish uchun harakat qilishdi. Yetakchi respublikachi siyosatchilarni, jumladan, AQSH senatorini ham maʼruzachi minbariga kiritdilar. Qora tanli erkaklarga samarali huquq beradigan o‘n beshinchi tuzatishning o‘tish kafolatlanganligiga ishonch ortib borayotgan bir paytda, NEWSAning bo‘lajak prezidenti Lyusi Stoun kutilmaganda Respublikachilar partiyasini „Respublikachilar partiyasi“ga chaqiruvchi rezolyutsiyani kiritish orqali ayollarga ham, afro-amerikaliklarga ham huquq berishni afzal ko‘rdi. „Erkaklar saylov huquqi“ shioridan voz keching va buning oʻrniga umumiy saylov huquqini qoʻllab-quvvatlang degan gʻoyani ilgari surdi. Frederik Duglas va boshqalarning qarshiliklariga qaramay, Stoun assambleyani rezolyutsiyani tasdiqlashga ishontirdi. Biroq, ikki oy oʻtgach, oʻn beshinchi tuzatish Kongressda barbod boʻlish xavfi ostida, Stoun oʻz pozitsiyasidan qaytdi va „Ayollar negrlarni kutishlari kerak“ deb eʼlon qildi.
Oʻn beshinchi tuzatish
1869-yil may oyida, AERAning yakuniy yillik yigʻilishidan ikki kun oʻtgach, Entoni, Stanton va boshqalar Milliy Ayollar Suffragetlar Assotsiatsiyasini (NWSA) tuzdilar. 1869-yil noyabr oyida bir yil oldin Nyu-England ayollar suffragetlari assotsiatsiyasini yaratishda yordam bergan Lyusi Stoun, Frensis Ellen Uotkins Xarper, Juliya Uord Xou, Genri Blekvell va boshqalar Amerika Ayollar Suffragettes Assotsiatsiyasini (AWSA) tuzdilar. Ikki tashkilot oʻrtasidagi dushmanlik raqobati oʻnlab yillar davomida saqlanib qolgan. Hatto ayollar harakatining professional tarixchilariga ham taʼsir koʻrsatgan partizanlik muhitini yaratdi.
AQSh Konstitutsiyasiga taklif qilingan oʻn beshinchi tuzatish boʻlinishning bevosita sababi boʻldi. Bu irqiy huquqlardan mahrum qilishni taqiqlovchi qayta qurish tuzatishi edi. Stenton va Entoni, oʻn beshinchi tuzatish jinsga asoslangan huquqlardan mahrum qilishni taqiqlovchi boshqa tuzatish bilan birga keltirilmasa, uning qabul qilinishiga qarshi chiqishlarini namoyon qilishdi. Ularning taʼkidlashicha, ovoz berish huquqini samarali ravishda barcha erkaklarga berish natijasida erkaklarning ayollardan ustunligi tan olinganidek boʻlishi, ayollarni saylov huquqidan istisno qilish bilan konstitutsiyaviy huquqlar asosida, „jinsiy aristokratiya“ni yaralishiga zamin boʻladi. Stentonning taʼkidlashicha, erkaklar kuchi va imtiyozlari jamiyatdagi kamchiliklarning ildizidadir va ularni kuchaytirish uchun hech narsa qilinmasligi kerak. Entoni va Stenton, shuningdek, tuzatishga koʻra, ovoz berishda gʻalaba qozonadigan qora tanli erkaklar ayollarning saylov huquqiga qarshi ekanligi haqida ogohlantirdilar. Ular qora tanli erkaklar ayollarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatlashiga ishonchsizlik bilan yolgʻiz emas edilar. Ayollarning saylov huquqining astoydil tarafdori Frederik Duglas shunday dedi: „Men mansub boʻlgan irq, umuman olganda, bu masalada toʻgʻri pozitsiyani egallamadi“. Biroq, Duglas tuzatishni qattiq qoʻllab-quvvatladi va bu sobiq qullar uchun hayot va oʻlim masalasi ekanligini aytdi. AWSA ning eng koʻzga koʻringan rahbariga aylangan Lyusi Stoun tuzatishni qoʻllab-quvvatladi, ammo u ayollarning saylov huquqi qora tanli erkaklarning saylov huquqidan koʻra mamlakat uchun foydaliroq boʻlishiga ishonishini aytdi. AWSA va AERA aʼzolarining aksariyati ham tuzatishni qoʻllab-quvvatladilar.
Harakatning ikkala qanoti ham qullikka qarshi harakatlar tarafdori boʻlsa-da, ularning rahbarlari baʼzan oʻsha davrning irqiy munosabatlarini aks ettiruvchi fikrlarni bildirishdi. Masalan, Stenton „quyi tabaqalari“ yaʼni sobiq qullar va mehnat muhojirlarining saylovlarda toʻliq ishtirok etgunga qadar, ular uchun uzoq taʼlim jarayonini tashkil qilinish sharti talab etiladi, deb hisoblardi. Stenton „Revolution“ jurnalidagi maqolasida shunday deb yozgan edi: „Amerikalik boy, bilimli, fazilatli va nazokatli ayollar! Agar siz va sizning qizlaringiz uchun ayollik gʻoyalari past boʻlgan xitoylik, afrikalik, nemis va irlandlarning quyi tabaqalari qonun chiqarishini istamasangiz xotin-qizlar ham saylovlarda ishtirok etishini talab qiling, ayollar hukumatda vakil boʻlishini talab qilinglar“. Boshqa bir maqolada u xuddi shunday daʼvo qilib, ushbu toʻrtta etnik guruhni „Patrik va Sambo, Xans va Yung Tung“ deb tanishtirdi. Lyusi Stoun Nyu-Jersidagi saylovchilar yig‘ilishini shunday ko‘rib chiqish uchun quydagicha chaqiriq qildi: „Qayta qurish jarayonidan faqat ayollarni chetlashtirish kerakmi? Ular chetlatishga majburlanishi kerakmi? Siyosiy jihatdan eng johil va kamsitilgan erkaklardan pastroq boʻlishi mumkinmi?“. Stounning turmush oʻrtogʻi va AWSA xodimi Genri Blekvell janubning qonun chiqaruvchi organlariga ochiq xat eʼlon qildi, unda u ularni qora tanlilarga ham, ayollarga ham ovoz berishga ruxsat berishsa, „oq irqning siyosiy ustunligi oʻzgarishsiz qoladi“ va „ Qora irq tabiat qonuniga koʻra tropiklar tomon tortiladi“.
AWSA Respublikachilar partiyasi bilan yaqin aloqalar oʻrnatishga intildi. Oʻn beshinchi tuzatishni ratifikatsiya qilish respublikachilarni ayollarning saylov huquqini qoʻlga kiritishiga olib keladi deb umid qildi. NWSA respublikachilarni tanqid qilgan holda siyosiy jihatdan mustaqil boʻlishga intilgan. Entoni va Stenton 1868-yilgi Demokratik Milliy Konventsiyaga maktub yoʻllab, Respublikachilarning Oʻn toʻrtinchi tuzatishga (qora tanli erkaklarga fuqarolik bergan, ammo Konstitutsiyaga birinchi marta „erkak“ soʻzini kiritgan) homiyligini tanqid qilib, shunday deb taʼkidladilar: "Hukmron partiya qora tanlilarga fuqarolik berish bilan birga, bir qoʻli bilan ikki million qora tanlilarning fuqarolik shaʼni va qadr-qimmatini qanday koʻtargan boʻlsa, ikkinchi qoʻli bilan oʻn besh million boʻlgan oq tanli ayollarni — yaʼni oʻz onalari va opa-singillarini, oʻz xotinlari va qizlarini shunchalik agʻdardi va ularni quyi erkak tabaqasining tovoni ostiga tashladi. Oʻsha paytda liberal-demokratlarning aniq yoʻnalishga ega boʻlmaganligi bois, Entoni va Stenton shu partiya aʼzolarini umumiy saylov huquqini qabul qilishga qaror qilishlarini daʼvat qilishdi.
Bundan tashqari kki tashkilotning boshqa farqlari ham boʻlgan edi. Garchi ularning har biri shtat va milliy miqyosda saylov huquqi uchun kampaniya olib borishgan boʻlsa-da, NWSA koʻproq milliy darajada ishlar edi. AWSA esa shtat darajasida ishlashga moyil edi. NWSA dastlab AWSAga qaraganda kengroq masalalar, jumladan, ajralish islohoti va ayollar uchun teng ish haqi boʻyicha harakat qilgan. NWSAni faqat ayollar boshqargan boʻlsa, AWSA esa oʻz rahbariyatiga erkaklarni ham, ayollarni ham birdek kiritgan edi.
Tez orada voqealar harakatdagi boʻlinish uchun asoslarning koʻpini olib tashladi. 1870-yilda, Oʻn beshinchi tuzatish rasmiy ravishda ratifikatsiya qilinganida, oʻz dolzarbligini yoqotib chetda qoldi. 1872-yilda hukumat korruptsiyasidan nafratlanish bekorchilar va boshqa ijtimoiy islohotchilarning respublikachilardan qisqa muddatli Liberal Respublikachilar partiyasiga ommaviy ravishda oʻtib ketishiga olib keldi. Biroq, ikki ayol guruhi oʻrtasidagi raqobat shunchalik qattiq ediki, 1890-yilgacha birlashish imkonsiz boʻlib chiqdi.
Yangi chekinish
1869-yilda Missuri shtatidagi Frensis va Virjiniya Minorlar, yaʼnu er va xotin birgalikda „Yangi chekinish“ deb nomlanuvchi strategiyani ishlab chiqdilar. Bu strategiya orqali necha yil davomida saylov huquqi harakatini qoʻllab-quvvatladilar. AQSh Konstitutsiyasi ayollarga ovoz berish huquqini bilvosita berishini taʼkidladi. Shunday boʻlsa-da, bu strategiya yaqinda qabul qilingan Oʻn toʻrtinchi tuzatishning 1-boʻlimiga tayangan holda harakatlandi. Unda quyidagi soʻzlar bor edi: „Qoʻshma Shtatlarda tugʻilgan yoki fuqarolikka qabul qilingan va uning yurisdiktsiyasiga boʻysunadigan barcha shaxslar Qoʻshma Shtatlar fuqarolaridir. Hech bir shtat AQSH fuqarolarining imtiyozlari yoki immunitetlarini buzadigan qonunlarni qabul qilmaydi yoki amalga oshirmaydi; hech bir davlat hech qanday insonni hayotidan, erkinligidan yoki mulkidan mahrum eta olmaydi; uning yurisdiktsiyasi ostidagi hech bir shaxs qonunlar tomonidan teng himoyalanishdan mahrum boʻlishi mumkin emas“.
1871-yilda NWSA rasmiy ravishda „Yangi chekinish“ strategiyasini qabul qildi. „Yangi chekinish“ ayollarni ovoz berishga harakat qilish va rad etilgan taqdirda sudga daʼvo qilishga undadi. Bu jarayonlarga asoslangan holda tez orada yuzlab ayollar oʻnlab joylarda ovoz berishga harakat qilishdi. Baʼzi hollarda bunday harakatlar „Yangi chekinish“ strategiyasidan oldin sodir boshlanganligini koʻrish mumkin edi. Masalan, 1868-yilda radikal ruhoniylar markazi boʻlgan Nyu-Jersi shtatining Vineland shahrida 200 ga yaqin ayol oʻz byulletenlarini alohida qutiga tashlab, ularni sanab oʻtishga harakat qilgan, ammo muvaffaqiyatga erishmagan. AWSA rasmiy ravishda „Yangi chekinish“ strategiyasini qabul qilmadi, lekin uning rahbari Lyusi Stoun Nyu-Jersidagi tugʻilgan shahrida ovoz berishga harakat qildi. Ovoz berishdan toʻsqinlik qilingan ayollarning daʼvosi boʻyicha sud ishida AQShning Vashingtondagi okrug sudi ayollarning ovoz berish huquqiga ega emasligi toʻgʻrisida qaror chiqardi va shunday dedi: ushbu qarorning amalda qoʻllanilishi sivilizatsiya uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻlganligi bois bunday huquqning mavjud emasligi hisoblansin".
1871-yilda birja makleri Viktoriya Vudxull Kongress qoʻmitasi oldida nutq soʻzlash uchun taklif qilindi. Ungacha bu ishni bironta ayol qilmaganligi bois, Viktoriya Vudxull buni uddalagan birinchi ayol boʻldi. Bu davrga kelib ayollar harakati bilan aloqasi boʻlmagan Viktoriya Vudxull „Yangi chekinish“ strategiyasining oʻzgartirilgan versiyasini taqdim etdi. Viktoriya Vudxull sudlardan ayollarning ovoz berish huquqiga ega boʻlishlarini talab qilishi kerak edi. Ammo sudlardan ayollarning ovoz berish huquqiga ega ekanligini eʼlon qilishni soʻrash oʻrniga, u Kongressdan Konstitutsiya ayollarga ovoz berish huquqini bilvosita berishini eʼlon qilishni soʻradi. Qoʻmita uning taklifini rad etdi. NWSA dastlab Vudxullning sahnada toʻsatdan paydo boʻlishiga ishtiyoq bilan munosabatda boʻldi. Stenton, xususan, Vudxullning ayollarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatlaydigan keng islohot partiyasini yigʻish taklifini mamnuniyat bilan qabul qildi. Entoni bu gʻoyaga qarshi chiqdi va NWSA siyosiy jihatdan mustaqil boʻlishini xohladi. Tez orada NWSA Vudxull bilan aloqasi haqida pushaymon boʻlishga sabab boʻldi. 1872-yilda u AWSA prezidenti muhtaram Genri Uord Bicher va NWSA yetakchi aʼzosining rafiqasi Elizabet Tilton oʻrtasidagi nikoh munosabatlari tafsilotlarini eʼlon qildi. Bicherning keyingi sud jarayoni butun mamlakat boʻylab gazetalarda yoritildi, bu esa bir olimning bu jarayonlarni „siyosiy teatr“ deb atagani saylov huquqi harakatining obroʻsiga jiddiy putur etkazdi.
Oliy sud 1875-yilda Minor Happersetga qarshi sud qarori bilan „Yangi chekinish“ strategiyasini „AQSh Konstitutsiyasi hech kimga saylov huquqini bermaydi“ deb izohlab tugatdi. NWSA ayollarning saylov huquqini kafolatlaydigan konstitutsiyaga oʻzgartirish kiritish maqsadida kampaniya oʻtkazish uchun ancha murakkab strategiyani amalga oshirishga qaror qildi.
AQSh Syuzan B. Entoniga qarshi
1872-yilgi prezidentlik saylovlarida ovoz bergan Syuzan B. Entoni 1870-yildagi ijro qonunini buzganlikda ayblanib hibsga olinadi. Oʻz oʻrnida bu voqea milliy bahs-munozaralarga sabab boʻlib qoladi. Sud jarayonida sudya hakamlar hay’atidan ayblov hukmini eʼlon qilishlarini talab qildi. Sud jarayonida gapirishga ruxsat berilmagan Entonidan aytadigan gapingiz bor-yoʻqligini soʻraganida, u tarixchilardan biri „ayollarning saylov huquqi tashviqoti tarixidagi eng mashhur nutqi“ deb atagan soʻz bilan javob berdi. U „fuqarolik huquqlarimga nisbatan hurmarsizlik gʻazabi“, dedi: „…Siz hukumatimizning barcha hayotiy tamoyillarini oyoq osti qildingiz. Mening tabiiy huquqlarim, fuqarolik huquqlarim, siyosiy huquqlarim, sud huquqlarim, barchasi birdek eʼtiborga olinmaydi.“ Sudya Entoniga 100 AQSh dollari miqdorida jarima toʻlashni buyurdi va u: „Men hech qachon sizning adolatsiz jarimangizning bir dollarini ham toʻlamayman“ deb javob berdi va hech qachon toʻlamadi. (8-avgust, 2020-yil, Entoni 19-tuzatish ratifikatsiya qilinganining 100 yilligi munosabati bilan Prezident Donald Tramp tomonidan vafotidan keyin afv etildi.
Ayollar sufragizmi tarixi
1876-yilda Entoni, Stenton va Matilda Joslin Geyj „Ayollar huquqi tarixi“ maqolasi ustida ish boshladilar. Dastlab tez chop etilishi nazarda tutilgan oddiy nashr sifatida yaratilgan bu maqola 41 yil davomida yozilgan 5700 sahifadan iborat olti jildlik asarga aylandi. Oxirgi ikki jild 1920-yilda, loyiha tashabbuskorlari Ida Xasted Xarper vafotidan keyin nashr etilgan, u ham toʻrtinchi jild ustida ishlashda yordam bergan. Ajralib qolgan harakatining bir qanoti yetakchilari tomonidan yozilgan (ularning asosiy raqibi Lyusi Stoun loyihaga qiziqish bildirmadi) „Ayollar sufragizmi tarixi“ asarida abadiy yo‘qotilishi mumkin bo‘lgan ko‘plab materiallar saqlanib qolgan. Ammo oʻzaro raqiblarga aylangan harakat yetakchilari haqida gap ketganda, voqealarning muvozanatli koʻrinishini taʼminlamaydi. Ayollarning saylov huquqi tarixi koʻp yillar davomida sufragetlar harakatining asosiy hujjati boʻlganligi sababli, tarixchilar yanada muvozanatli voqelikni taqdim etish uchun boshqa manbalarga murojaat qilishlari kerak edi.
Ayollarning saylov huquqiga tuzatish kiritish
1878-yilda Syuzan B.Entonining doʻsti boʻlmish senator Aaron A. Sargent Kongressga ayollarning saylov huquqi boʻyicha tuzatish kiritdi. Qirq yildan koʻproq vaqt oʻtgach, u AQSh Konstitutsiyasiga hech qanday oʻzgarishsiz kiritilgan oʻn toʻqqizinchi tuzatish boʻlib qoladi. Uning matni Oʻn beshinchi tuzatish matni bilan bir xil edi, faqat u „irq, rang yoki oldingi qullik“ emas, balki jins asosida huquqlardan mahrum qilishni taqiqlaydi. Sargent koʻp masalalar boʻyicha mashinist-siyosatchi boʻlgan boʻlsa-da, u ayollar huquqlarining doimiy tarafdori boʻlgan, saylov konventsiyalarida nutq soʻzlagan va qonunchilik jarayoni orqali ovoz berish huquqlarini ilgari surgan.
Milliy lavozimga birinchi ayol nomzodlar
Elizabet Keydi Stenton qonuniy ravishda saylovda qatnashish huquqiga ega boʻldi. Ammo saylov huquqidan mahrum boʻlgan ayolning istehzosiga eʼtibor qaratishni hohladi. 1866-yilda oʻzini Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressiga nomzod deb eʼlon qildi va buni uddalagan birinchi ayol boʻldi. 1872-yilda Viktoriya Vudxull oʻz partiyasini tuzdi va oʻzini Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidentligiga nomzod deb eʼlon qildi, garchi u 35 yoshdan kichik boʻlganligi sababli saylovda qatnashish huquqiga ega emas edi.
1884-yilda AQSh Oliy sudida guvohlik bergan birinchi ayol advokat Belva Enn Lokvud hayotiy prezidentlik kampaniyasini boshqargan birinchi ayol boʻldi. U „Teng huquqlar partiyasi“ deb nomlangan Kaliforniya guruhi tomonidan oldindan ogohlantirmasdan nomzod qilib koʻrsatilgan. Lokvud ayollarning saylov huquqi va boshqa islohotlar uchun u qirgʻoqdan bu qirgʻoqqa qadar oʻtkazilgan kampaniyada qatnashdi. Uning bu faoliyati baʼzi yirik davriy nashrlarda hurmat bilan yoritildi. U oʻz kampaniyasini qisman oʻz chiqishlariga kirish toʻlovlarini olish orqali moliyalashtirdi. Lekin vaziyatga qarshi Respublikachilar partiyasidan prezidentlikka nomzodni qoʻllab-quvvatlagan AWSA ham, NWSA ham Lokvud nomzodini qoʻllab-quvvatlamadi.
Birinchi muvaffaqiyatlar
Ayollarga 1869-yilda Vayoming chegarasida va 1870-yilda Yuta shtatida huquq berilgan. Yuta Vayomingdan oldin ikkita saylov oʻtkazganligi sababli, Yuta saylov huquqi harakati boshlanganidan keyin ayollar qonuniy ravishda ovoz bergan mamlakatda birinchi oʻrinni egalladi. Qisqa umr koʻrgan Populistik partiya ayollarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatladi, bu 1893-yilda Kolorado va 1896-yilda Aydaxoda ayollarning huquqlarini taʼminlashga yordam berdi. Baʼzi joylarda ayollar maktab kengashlarida ovoz berish kabi qisman saylov huquqining turli shakllarini oldilar. Journal of Politics jurnalida chop etilgan 2018-yilgi tadqiqotga koʻra, katta saylov huquqi harakati va raqobatbardosh siyosiy muhitga ega boʻlgan davlatlar ayollar uchun ovoz berish huquqlarini kengaytirish ehtimoli koʻproq edi; Gʻarb davlatlari ayollarning saylov huquqini Sharqdagi davlatlarga qaraganda tezroq qabul qilganliklarining sabablaridan biri bu.
1870-yillarning oxirida, mamlakatdagi eng yirik ayollar tashkiloti boʻlgan Ayollar Xristian Moslashuvchanlik Ittifoqi (WCTU) saylov huquqi uchun kampaniya oʻtkazishga qaror qiladi. Bu saʼy-harakatlarni qoʻllab-quvvatlash uchun franchayzing boʻlimi tashkil etilganda, saylov huquqi harakati sezilarli darajada kuchaydi. Saylov huquqini qoʻllab-quvvatlovchi tashkilot rahbari Frensis Uillard WCTU aʼzolarini oʻz oilalarini alkogol va boshqa illatlardan himoya qilish vositasi sifatida saylov huquqiga ega boʻlishga undadi. 1886-yilda WCTU Kongressga milliy saylov huquqini oʻzgartirishni qoʻllab-quvvatlash uchun 200 000 imzo bilan petitsiya topshirdi. 1885-yilda yirik fermer tashkiloti Grange ayollarning saylov huquqini rasman qoʻllab-quvvatladi. 1890-yilda Amerika Mehnat Federatsiyasi, yirik kasaba uyushmasi ayollarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatladi va keyinchalik bu maqsadni qoʻllab-quvvatlash uchun 270 000 ta petitsiya imzosini toʻpladi.
1890-1919 yillar
Raqib saylov tashkilotlarining birlashishi
Ayniqsa, Yangi Angliyada kuchli hisoblangan AWSA dastlab ikkita raqib saylov tashkilotidan obroʻyliroq edi. Ammo 1880-yillarda uning kuchi pasayib ketdi. Stenton va Entoni raqib NWSAning yetakchi shaxslari bo‘lib, bu davrda ayollarning saylov huquqi harakati yetakchilari sifatida ko‘proq tanilgan va uning yo‘nalishini belgilashda ko‘proq taʼsirga ega bo‘lgan. Baʼzan ular dadil taktika qoʻllashdi. Masalan, Entoni AQSh Mustaqillik Deklaratsiyasining 100 yilligiga bagʻishlangan rasmiy marosimlarni NWSAning Ayollar huquqlari deklaratsiyasini taqdim etish uchun toʻxtatdi. AWSA bu aksiyada ishtirok etishdan bosh tortdi.
Vaqt oʻtishi bilan NWSA AWSA ga yaqinroq boʻlishga intildi. Oʻzaro qarama-qarshilik harakatlariga kamroq eʼtibor berib, hurmatga sazovor boʻldi va endi keng koʻlamli islohotlarni ilgari surmaydi. 1887-yilda Senat unga qarshi ovoz berganida, NWSAning federal saylov huquqini oʻzgartirishni qabul qilish umidlari puchga chiqdi, shundan soʻng NWSA AWSA allaqachon qilganidek, shtat darajasida saylovoldi tashviqotiga koʻproq kuch sarfladi. Biroq, davlat darajasida ishlash ham oʻz umidsizliklariga ega edi. 1870-yildan 1910-yilgacha saylov huquqi harakati 33 shtatda faqat ayollarning saylov huquqi masalasini saylovchilarga yetkazish uchun 480 ta kampaniya oʻtkazdi va bor-yoʻgʻi 17 holatda bu masala ovozga qoʻyildi. Ushbu saʼy-harakatlar natijasida ikki shtatda, Kolorado va Aydaxoda ayollar saylandi.
AWSA rahbarlari Lyusi Stoun va Genri Blekvellning qizi Elis Stoun Blekvell 1887-yilda qoʻshilish masalasini muhokama qilish uchun qoʻshma yigʻilish oʻtkazishni taklif qildi. Bu taklif saylov huquqi rahbarlarini birlashtirishga taʼsir koʻrsatdi. Entoni va Stoun bu gʻoyani qoʻllab-quvvatladilar. Lekin bir nechta NWSA faxriylarining qarshiliklari oʻzaro yarashuv jarayonni kechiktirdi. 1890-yilda bu ikki tashkilot birlashib, Amerika ayollarning saylov huquqi milliy assotsiatsiyasini (NAWSA) tashkil qildi. Stenton yangi tashkilotning prezidenti, Stoun esa ijroiya qoʻmitasining raisi edi, lekin vitse-prezident unvoniga ega boʻlgan Entoni amalda uning rahbari boʻlib, 1892-yilda Stenton isteʼfoga chiqqanida prezident boʻldi.
Sufraget ayollar milliy Amerika uyushmasi
Entoni yangi qoʻshilgan tashkilotda yetakchi kuch boʻlgan. Ammo u har doim ham tashkilot yoʻnalishlariga ergashmagan. 1893-yilda NAWSA Entonining tashkilot yillik yigʻilishlarining joylashuvini Vashington va mamlakatning boshqa shtatlari oʻrtasida almashtirib oʻtkazilishlariga qilgan eʼtirozlariga qarshi ovoz berdi. NWSA birlashishidan oldin, Entoni har doim Vashingtonda oʻz konventsiyalarini milliy saylov huquqini tuzatishga eʼtibor qaratishga yordam berish uchun oʻtkazdi. Qarorga qarshi chiqib, u NAWSA milliy ish hisobiga davlat darajasida saylov ishlari bilan shugʻullanishidan qoʻrqishini aytdi.
Keksaygan boʻlsa-da, ammo baribir juda radikal boʻlgan Stenton, tobora konservativ boʻlib borayotgan yangi tashkilotning yangi uslublariga mos ravishda harakatlana olmadi. 1895-yilda u ayollarni pastroq maqomga tushirish uchun Muqaddas Kitobdan foydalanishganlikni fosh etuvchi va oʻz davrining munozarali bestselleriga aylangan „Ayolning Injili“ni nashr etdi. NAWSA, Entonining bunday harakatni keraksiz va zararli ekanligi haqidagi eʼtirozlariga koʻra, ushbu kitob bilan bogʻlanishni rad etishga ovoz berdi. Shundan soʻng, Stenton tobora koʻproq sufragetlar harakatidan uzoqlashdi.
1890-yilgi birlashuvdan soʻng darhol sufragetlar harakati pasaya boshladi. Kerri Chapman Kett 1895-yilda NAWSA tashkiliy qoʻmitasi rahbari etib tayinlangandi. Tayinlov vaqtida tashkilotning nechta mahalliy boʻlimlari borligi va ularning rahbarlari kim ekanligi nomaʼlum edi. Kett har bir shtat uchun har bir yil uchun aniq maqsadlarga ega ish rejasini ishlab chiqish orqali tashkilotni jonlantirishga kirishdi. Entoni 1900-yilda NAWSA prezidenti lavozimini tark etganida, Kattni hayratda qoldirdi va uning oʻrnini egallashga qaror qildi. Oʻzining yangi lavozimida Kett noqulay tashkilotni yirik saylov kampaniyasini boshqarish uchun yaxshiroq jihozlangan tashkilotga aylantirish boʻyicha saʼy-harakatlarini davom ettirdi.
Kett, mo''tadillik harakatining pasayishi natijasida qolgan baʼzi kamchiliklarni oʻz zimmasiga oldi. Tez sur’atlar bilan oʻsib borayotgan ayollar klubi harakatiga eʼtibor qaratdi. Mahalliy ayollar klublari dastlab asosan adabiyotga yoʻnaltirilgan oʻqish toʻgaraklari boʻldi. Keyinchalik ular borgan sari fuqarolik jamiyatini yaxshilash maqsadida har hafta bir-birlarining uylarida uchrashadigan, oʻrta sinf ayollaridan tashkil topgan tashkilotlariga aylandi. Oxir-oqibat ularning milliy tashkiloti 1890-yilda tashkil etilgan Ayollar klublarining umumiy federatsiyasi (GFWC) boʻldi.Xususan, klub aʼzolari oʻzaro kelishmovchilik sababi boʻlishi mumkin boʻlgan din va taqiqni ajratadigan bahsli masalalardan qochishdi. Janub va sharqda saylov huquqi ham juda tafovutli boʻlgan, Gʻarbda esa klublarda ayollarning qarshiliklari deyarli yoʻq edi. Oʻrta Gʻarbda klub ayollari avvaliga ehtiyotkorlik bilan saylov huquqi masalasidan qochishdi, ammo 1900-yildan keyin ular buni tobora koʻproq qoʻllab-quvvatladilar.
Kett oʻzi „jamiyat rejasi“ deb atagan narsani amalga oshirdi, bu vaqt, pul va tajriba saylov huquqi harakatini rivojlantirishga yordam berishi mumkin boʻlgan ayollar klubi harakatining boy aʼzolarini yollash boʻyicha muvaffaqiyatli urinish edi. 1914-yilga kelib ayollarning saylov huquqi Ayollar klublarining milliy umumiy federatsiyasi tomonidan tasdiqlandi.
Kett toʻrt yildan soʻng, qisman erining sogʻligʻi yomonlashgani va qisman 1904-yilda Berlinda (Germaniya) Kett prezident sifatida tuzilgan Xalqaro Suffragetlar Alyansini tashkil etishga yordam bergani uchun oʻz lavozimini tark etdi. 1904-yilda Anna Xovard Shou, Entonining boshqa bir himoyachisi, NAWSA prezidenti etib saylandi. Shou baquvvat ishchi va iqtidorli notiq edi, lekin samarali boshqaruvchi emas edi. 1910 va 1916-yillar orasida NAWSA Milliy Kengashi tashkilotning mavjudligiga tahdid soladigan doimiy qoʻzgʻolonlarni boshdan kechirdi.
BU davrga kelib tashkilotning aʼzoligi va moliyasi eng yuqori darajada boʻldi. NAWSA 1915-yilda Kettni prezident etib qayta tayinlab, Shouni almashtirishga qaror qildi. NAWSA tomonidan ilgari tashkilotning yillik konventsiyasida saylangan oʻzining ijroiya kengashini tayinlash vakolatiga ega boʻlgan Kett tezda erkin tuzilgan tashkilotni yuqori markazlashgan tashkilotga aylantirdi.
Makkenzi Xarega qarshi
1907-yilda chet elliklarga turmushga chiqqan amerikalik ayollarning fuqaroligini yoʻqotishini nazarda tutgan ekspatriatsiya toʻgʻrisidagi qonunning 3-boʻlimi dunyo yuzini koʻrdi. AQSH Oliy sudi 1915-yilda Makkenzi Xarega qarshi ishi boʻyicha 1907-yildagi Expatriatsiya toʻgʻrisidagi qonunni birinchi marta koʻrib chiqdi. Daʼvogar, sufraget Ethel Makkenzi Kaliforniyada yashagan, u 1911-yildan beri ayollarga saylov huquqini kengaytirgan. Biroq, sudlanuvchi uning shotlandiyalik bilan turmush qurishi asosida San-Fransisko saylov komissiyasi aʼzosi sifatida roʻyxatdan oʻtishni rad etdi. MakKenzi 1907-yilgi Ekspatriatsiya toʻgʻrisidagi qonun, „agar uni amalga oshirish uchun ishlab chiqilgan boʻlsa, Kongress vakolatidan tashqarida“, deb taʼkidladi, chunki na Oʻn toʻrtinchi tuzatish, na Konstitutsiyaning boshqa qismlari Kongressga „uning roziligisiz fuqarolikdan mahrum qilish“ vakolatini bermaydi. Biroq, koʻpchilikning fikrini yozgan sudya Jozef MakKennaning taʼkidlashicha, „fuqarolikni oʻzgartirishni oʻzboshimchalik bilan belgilash, yaʼni fuqaroning roziligisiz tayinlash mumkin emasligiga kelishib olish mumkin“, ammo „koʻrib chiqilayotgan qonunda hech qanday huquq yoʻq U ixtiyoriy ravishda qabul qilingan va oqibatlari haqida ogohlantirilgan shart bilan shu ishni olib bordi.“ Sudya Jeyms Klark MakReynolds konsensus fikriga koʻra, ish yurisdiktsiya yoʻqligi sababli bekor qilinishi kerak.
Ayollarning saylov huquqiga qarshi oppozitsiya
Odatda Amerika nemis hamjamiyatiga mansub pivo va vino ishlab chiqaruvchilar ayollarning saylov huquqiga qarshi chiqdilar. Buning sababi ayol saylovchilar keyinchalik spirtli ichimliklarni taqiqlash tarafdori boʻlib qolishidan qoʻrqishganida boʻldi. 1896-yilgi saylovlarda ayollarning saylov huquqi va spirtli ichimliklarni sotishni taqiqlash bir joyga toʻgʻri keldi. Oʻz oʻrnida bu ayollarning saylov huquqiga ham, spirtli ichimliklarni taqiqlanishiga ham qarshi boʻlganlarning eʼtiborini tortdi. Saylovdan bir kun oldin kampaniyaning muvaffaqiyatini buzish uchun Liquor Ligasi saʼy-harakatlarni buzishga yordam berish uchun bir nechta ishbilarmonlarni birlashtirdi. Bu ishbilarmonlar Kaliforniyaning Oklend shahridagi barcha „yomon ayollar“ni oʻz obroʻsiga putur yetkazish uchun baland ovozda harakat qilishga majbur qilishlari haqida mish-mishlar tarqaldi va bu oʻz navbatida ayollarning Ayollar saylov huquqini oʻzgartirishga kirishish imkoniyatlarini kamaytiradi. Nemis lyuteranlari va nemis katoliklari odatda taqiq va ayollarning saylov huquqiga qarshi edilar; ular oilaning davlat ishlaridagi mavqeini er belgilaydigan paternalistik oilalarni yoqladilar. Ularning ayollarning saylov huquqiga qarshiligi, keyinchalik Birinchi jahon urushi paytida nemis amerikaliklar tashqarida boʻlganida, saylov huquqi foydasiga argument sifatida ishlatilgan.
Magʻlubiyat firibgarlik ayblovlariga olib kelishi mumkin edi. 1912-yilda Michigan shtatida ayollarning saylov huquqi boʻyicha referendum magʻlubiyatga uchradi. Shindandan soʻng, gubernator pivochilarni magʻlubiyatga olib kelgan keng tarqalgan saylovchilarni firibgarlikda ishtirok etganlikda aybladi. Nebraska va Ayova shtatlarida oʻtkazilgan referendumlar paytida ham ovozlarni oʻgʻirlash haqidagi dalillar koʻp edi.
Janubiy paxta fabrikalari kabi baʼzi shunga oʻxshash korxonalar saylov huquqiga qarshi chiqdilar. Buning sababi esa, ayol saylovchilar bolalar mehnatini yoʻq qilish tashabbusini qoʻllab-quvvatlashidan qoʻrqishganligida boʻldi. Nyu-Yorkdagi Tammany Xoll kabi siyosiy mashinalar ayol saylovchilarning paydo boʻlishi erkak saylovchilar guruhlari ustidan oʻrnatgan nazoratni susaytirishidan qoʻrqishlariga qarshi chiqdilar. Biroq, 1917gʻyilda Nyu-York shtatida ayollarning saylov huquqi referendumi oʻtkazilganda, Tammany Xoll rahbarlarining baʼzi xotinlari va qizlari saylov huquqi uchun harakat qilishdi, bu esa uni referendum oʻtkazilishida hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻlgan neytral pozitsiyani egallashiga olib keldi. Katolik cherkovi saylov huquqi masalasida rasmiy pozitsiyani egallamagan boʻlsa-da, uning yetakchilarining juda kam qismi uni qoʻllab-quvvatladi va kardinal Gibbons kabi baʼzi yetakchilari oʻz qarshiliklarini aniq koʻrsatdilar.
New York Times birinchi marta saylov huquqini qoʻllab-quvvatlaganidan soʻng, oʻz pozitsiyasini oʻzgartirdi. Bundan tashqari qattiq ogohlantirishlar berdi. 1912-yilgi tahririyatda ayollar ovoz berish huquqiga ega boʻlgach, „askar va dengizchilar, politsiya patrullari yoki oʻt oʻchiruvchilar, sudyalar aʼzosi bo‘lib, o‘zlarini rahbar va sudyalik lavozimlariga saylaydilar va ulardek xizmat qilishni hohlab qolishadi“ kabi mumkin boʻlmagan talablarni qoʻyishlari bashorat qilingan. U erkaklarning qarshilik ko‘rsata olmagani uchun erkakning qatʼiyati yo‘qligi sabab bo‘lib, „agar erkaklar yetarlicha kuchli, dono va, aytish mumkinki, ularga to‘sqinlik qiladigan darajada erkak bo‘lmasalar, ayollar ovoz berish huquqiga ega bo‘lishlarini“ ogohlantirdi.
Ayollar saylov huquqiga qarshi
Dastlab „Remonstrantlar“ deb nomlangan aksilsufraget kuchlar 1870-yilda, Vashingtondagi ayollarning sufragetlarga qarshi assotsiatsiyasi tashkil etilgan. „Anti-“ nomi bilan mashhur boʻlib, ular oxir-oqibat yigirmaga yaqin shtatda tashkilotlar tuzdilar. 1911-yilda Ayollar sufragizmi muxoliflarining milliy uyushmasi tuzildi. Uning 350 000 aʼzosi bor edi va ayollarning saylov huquqiga, feminizmga va sotsializmga qarshi edi. Uning taʼkidlashicha, ayollarning saylov huquqi „ayollar uchun mavjud boʻlgan maxsus himoya va taʼsir yoʻllarini kamaytiradi, oilani buzadi va sotsialistik saylovchilar sonini koʻpaytiradi“.
Saylov huquqiga qarshi chiqqanlardan yana oʻrta va yuqori tabaqadagi ayollar ham boʻlib, ular koʻp maqsadli konservatorlar boʻlgan. Xususan, oliy tabaqadagi ayollar kuchli siyosatchilarga shaxsiy murojaat etish imkoniyatiga ega edilar. Albatta ular bu imtiozlardan voz kechishni xohlamadilar. Koʻpincha opponentlar siyosatni iflos ish deb hisoblashgan va ayollarning unda ishtirok etishi ayollar daʼvo qilgan axloqiy tamoyillarni yoʻqotishiga olib keladi, bu esa partiyaga aʼzolik Bosh federatsiya Ayollar klublari vakili boʻlgan fuqarolik jamiyatini yaxshilash boʻyicha mahalliy klublarning ishiga putur yetkazadi. Eng uyushgan harakat Nyu-York shtatidagi ayollar saylov huquqiga muxoliflar uyushmasi (NYSAOWS) edi. Uning asosiy xabari, uning prezidenti Jozefina Jewell Dodj tomonidan taʼkidlanganidek,:
Nyu-York shtati Ayollar saylov huquqi muxoliflari assotsiatsiyasi (NYSAOWS) 1915-yilgi referendumda gʻalaba qozonish uchun sufragetlarni kuzatishdan oʻrgangan ommaviy safarbarlik usullaridan foydalangan. Ular sufragetlarning oʻzlariga juda oʻxshash boʻlgan. Lekin saylov huquqi ayollarga olib kelishi mumkin boʻlgan yovuzlikdan ogohlantiruvchi islohotga qarshi uslubdan foydalanishdi. Ular erkaklar yetakchiligini rad etishdi. Xayriya va ijtimoiy takomillashtirishda mustaqil ayollarning muhimligini taʼkidladilar. 1916-yilda NYSAOWS Nyu-Yorkda kichik magʻlubiyatga uchradi va shtat ayollarga ovoz berish huquqini berish uchun ovoz berdi. Tashkilot Vashingtonga koʻchib oʻtdi. Federal konstitutsiyaviy oʻzgartirishga qarshi chiqdi va „Ayollar saylov huquqiga qarshi milliy assotsiatsiya“ (NAOWS) ga aylandi. U yerda erkaklar rahbarlik qildi va ayniqsa „qizil radikalizm“ ga qarshi kurashda qattiqroq ritorik ohangni qabul qildi.1919-yildan keyin „antis“ ovoz berish huquqini berishga muammosiz moslashdi va partiya ishlarida, ayniqsa Respublikachilar partiyasida faol ishtirok etdi.
Janub strategiyasi
Konstitutsiyaga koʻra, tuzatishni ratifikatsiya qilish uchun 34 shtatning roziligi kerak boʻlgan (1900-yilda barcha 45 shtatning toʻrtdan uch qismi). Mabodo mamlakatning qolgan qismi bir ovozdan rozi boʻlmasa ham, tuzatishning muvaffaqiyatli qabul qilinishi uchun kamida 11 ta sobiq Konfederatsiya shtatlaridan baʼzilarining qoʻllab-quvvatlashini talab qilish kerak boʻlgan. Janubiy hududlar eng konservativ mintaqa boʻlgan. Har doim saylov huquqini qoʻllab-quvvatlashda kam ishtirok etgan. XIX-asrning oxirigacha mintaqada saylovoldi faoliyati deyarli boʻlmagan. Eileen S. Kraditor janubning konservatizmiga hissa qoʻshgan toʻrtta xususiyatini aniqlaydi. Birinchidan, janubdagi oq tanli erkaklar ayollarning ijtimoiy roli bilan bogʻliq anʼanaviy qadriyatlarga ega edilar. Ikkinchidan, janub Demokratik partiya tomonidan qattiq nazorat ostida edi, shuning uchun ikki partiyani bir-biriga qarshi oʻynash imkonsiz strategiya edi. Uchinchidan, shtatlarning huquqlarini kuchli qoʻllab-quvvatlash federal konstitutsiyaviy tuzatishga avtomatik ravishda qarshilik koʻrsatishni anglatadi. Toʻrtinchidan, Jim Krou qonunlariga boʻlgan munosabat ayollar huquqiga qora tanli ayollar kiradi, bu esa faol norozilikni keltirib chiqardi. 1912-yilga kelib yana uchta gʻarbiy hudud shtatlarga aylandi, bu tuzatishni qoʻllab-quvvatlovchilar soniga yordam berdi, endi 48 shtatdan 36 tasi talab qilindi.Oxir-oqibat, Tennessi 1920-yil 18 avgustda tuzatishni ratifikatsiya qilgan hal qiluvchi 36-shtat boʻldi.
1914-yilda Jorjiya shtatining „Birlashgan Qizlari Konfederatsiyasi“ prezidenti hamda Milliy Ayollarning saylov huquqi muxoliflari assotsiatsiyasi rahbari boʻlgan Mildred Ruterford, shtat qonun chiqaruvchi organida qilgan nutqida badavlat oq tanli ayollar saylov huquqiga qarshi ekanligini aniq aytdi:
Elna Greenning taʼkidlashicha, „sufraget ritorika ovoz berish huquqini qoʻlga kiritgan ayollar avvalam bor bolalar mehnatini qonundan tashqariga chiqarishi, ayollar uchun eng kam ish haqi va maksimal ish soati toʻgʻrisidagi qonunlarni qabul qilishlari va zavod ishchilari uchun sogʻliq va xavfsizlik standartlarini belgilashlari“ni talab qilishadi. Ushbu islohotlar tahdidi esa katta yer egalarini, toʻqimachilik fabrikalari egalarini, temir yoʻl magnatlarini, shahar boshliqlarini va spirtli ichimliklar sotuvchilarini saylov huquqiga qarshilik koʻrsatadigan kuchli ittifoqqa birlashtirdi.
Birlashishdan oldin AWSA ofitseri va undan keyingi harakatning taniqli vakili boʻlgan Genri Braun Blekvell ovoz berish huquqini beruvchi harakatni janubiy siyosiy liderlarni oʻn beshinchi tuzatishni buzmasliklariga daʼvat qildi, Bu bilan u oʻz mintaqalarida oq tanlilar ustunligini taʼminlashni asosan oq rangli ayollarga, yaʼni koʻpchiligi savodli boʻlganlarga saylov huquqini berish bilan amalga oshirishga chaqirdi. Blekvell oʻz taklifini Missisipi delegatsiyasiga Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressiga taqdim etganidan koʻp oʻtmay, uning rejasi 1890-yildagi Missisipi Konstitutsiyaviy konventsiyasi tomonidan jiddiy koʻrib chiqildi, uning asosiy maqsadi afro-amerikaliklarning siyosiy hokimiyatini yanada cheklashning qonuniy yoʻllarini topish edi. Konventsiya oʻrniga boshqa choralar koʻrgan boʻlsa-da, Blekvell gʻoyalari jiddiy qabul qilinganligi koʻplab sufragistlarning qiziqishini uygʻotdi.
Blekvellning bu boradagi ittifoqchisi Laura Kley boʻlgan. Laura Kley NAWSAni Blekvell strategiyasi asosida janubda shtat hududlari boʻylab kampaniya boshlashga ishontirdi. Kley NAWSAning shtatlarning huquqlarini poymol etishi sababli ayollarning saylov huquqini oʻzgartirish gʻoyasiga qarshi chiqqan bir necha janubiy aʼzolaridan biri edi. Biroz vaqt oʻtgach, Kley soʻnggi jangda uni ratifikatsiya qilish uchun boʻlajak milliy tuzatishga qarshi kampaniya olib bordi. Entoni, Kett va Blekvell 1895-yilda janubda saylov huquqi uchun kampaniya olib borishdi, ikkinchisi esa faqat oʻqimishli ayollar uchun huquq berishni talab qildi. Entonining istaksiz hamkorligi bilan NAWSA mintaqada oq tanlilar ustunligini taʼminlash uchun manevr qildi. Entoni oʻzining sobiq qul boʻlgan eski doʻsti Frederik Duglasdan 1895-yilda Atlantada janubiy shaharda birinchi boʻlib oʻtkazilgan NAWSA anjumanida qatnashmaslikni soʻradi. Qora NAWSA aʼzolari 1903-yil janubiy Nyu-Orlean shahrida boʻlib oʻtgan konventsiyadan chiqarildi, bu strategiya taʼsirining balandligini belgiladi.
Janub harakatining yetakchilari yuqori jamiyatda va cherkov ishlarida kuchli mavqega ega boʻlgan yuqori tabaqaning imtiyozli vakillari edi. Ular, shuningdek, oq tanli ayollarga ovoz berish huquqini berish, kamroq qora tanli ayollarga ovoz berishni muvozanatlashdan koʻra koʻproq ekanligini taʼkidladilar. Biroq, ushbu strategiya natijasida hech bir janubiy shtat ayollarga huquq bermadi va bu davrda tashkil etilgan janubiy saylov huquqi jamiyatlarining aksariyati oʻz faoliyatini toʻxtatdi. Keyinchalik NAWSA rahbariyati „har qanday irq yoki sinfni saylov huquqidan chiqarib tashlashni qoʻllab-quvvatlovchi“ siyosatni qabul qilmasligini aytdi. Biroq, NAWSA oʻzining oq tanli aʼzolarining qarashlarini qora tanli sufragetlarning rolini minimallashtirish orqali aks ettirdi.
Qora irqchilikka qarshi
Oʻn toʻqqizinchi asrda Syuzan B. Entoni va Elizabet Kedi Stenton kabi qatʼiy ayollar boshchiligida ayollarning saylov huquqi harakati abolisionist harakatidan kelib chiqqan edi. Qoʻshma Shtatlardagi irqchilik. Sufragistlar ilgari ikki masala bir-biriga bogʻliq boʻlishi mumkinligiga ishonishgan boʻlsa-da, Oʻn toʻrtinchi tuzatish va Oʻn beshinchi tuzatishning qabul qilinishi afro-amerikalik huquqlari va ayollarning saylov huquqini ajratishga majbur qildi, qora tanli erkaklar saylov huquqini barcha erkaklar va ayollar uchun umumiy saylov huquqidan ustun qoʻydi. 1903-yilda NAWSA shtatlarning huquqlari platformasini rasman qabul qildi, u AQSh janubidagi sufragist guruhlarni tinchlantirish va yollash uchun moʻljallangan edi. Imzolovchilar orasida Syuzan B. Entoni, Kerri Chapman Kett va Anna Xovard Shou boʻldilar.
Mamlakat boʻylab va NAWSA kabi tashkilotlar ichida segregatsiyaning tarqalishi bilan qora tanlilar oʻzlarining teng huquqlari uchun kurashish uchun oʻzlarining faol guruhlarini tuzdilar. 1863-yilda Prezident Avraam Linkoln tomonidan eʼlon qilingan Emansipatsiya deklaratsiyasining ellik yilligi 1913-yilda ham toʻgʻri keldi, bu ularga saylov huquqi uchun paradga yanada koʻproq turtki berdi. Alpha Kappa Alpha vakili Nelli Kvander — mamlakatdagi eng keksa qora tanlilar oilasi — Xovard universiteti kollejining ayollar bo‘limidan joy so‘ragan. Garchi bu masalani muhokama qiladigan ikkita maktub boʻlsa-da, 1913-yil 17-fevraldagi maktubda Govard universiteti ayollarining marshda oʻzlari xohlagan oʻrinni egallash istagi muhokama qilinadi, shuningdek, NAWSA vitse-prezidenti ham AKA sorority aʼzosi tomonidan yaʼni Pol va Bernsni paradining tashkilotchilari etib tayinlagan va saylov huquqi paradi rahbarining yozishmalari va soʻrovlarida eslatib oʻtiladi. Govard universiteti guruhiga quyidagilar kiradi: „Rassom, biri missis Mey Xovard Jekson; kollej oʻqituvchilari, oltita Meri Church Terrell, Missis Daniel Myurrey, Miss Jorjiya Simpson, Miss Sharlotte Styuard, Miss Garriet Shudd, Miss Berta MakNiel; oʻqituvchi, biri Miss Caddy Park; musiqachi, biri missis Harriett G. Marshall; ikki — doktor Amanda V. Grey, doktor Eva Ross. Illinoys delegatsiyasi — Ida Wells Barnett xonim; Bayroqni koʻtargan Michigan, Detroytlik Makkoy xonim; Govard universiteti delegatsiyasi — shlyapa va koʻylak kiygan yigirma besh nafar qizlar guruhi; uy bekalari — Nyu-York bayrogʻini koʻtargan missis Daffild xonim M. D. Butler, missis Kerri V. Klifford“. Ismini topib boʻlmaydigan bitta oʻqitilgan hamshira yurish qildi va keksa onani Delaver delegatsiyasi olib chiqdi.
Ammo Virjiniya shtatida tugʻilgan Gardener Polni qora tanlilarni ham qoʻshish yomon fikr ekanligiga ishontirishga harakat qildi, chunki janublik delegatsiyalar yurishdan chiqish bilan tahdid qilishdi. Pol qora tanli marshchilar haqidagi yangiliklarni matbuotdan saqlashga harakat qildi, ammo Govard universiteti guruhi ishtirok etish niyatini eʼlon qilganda, mojaro ommaviy boʻlib qoldi. Tashkilotdagi manbaning taʼkidlashicha, rasmiy pozitsiya „negrlarga, agar xohlasalar, yurishga ruxsat berish“. 1974-yilda ogʻzaki tarix boʻyicha intervyusida Pol Terrellning yurish rejasidan kelib chiqqan „toʻsiqni“ esladi va bu Konfederatsiya delegatsiyalarini xafa qildi. Vaziyat hal qilindi, dedi u, erkaklar boʻlimiga rahbarlik qilgan Kvaker erkaklar janubiy guruhlar va Govard universiteti guruhi oʻrtasida yurishni
Uzpedia.uz