Ajratuvchi toʻqima
Ajratuvchi toʻqimalar —bu oʻsimlik organizmidan metabolik ayiruv mahsulotlarini chiqarib tashlash uchun xizmat qiluvchi toʻqimalar hisoblanadi.
Ajratuvchi toʻqimalar sekretor va ekskretorga boʻlinadi. Sekretsiya toʻqimalarida metabolik chiqindilar alohida hujayralar, sutli, lizogen qopchalar ichida saqlanadi va ekskretator toʻqimalarda ular tashqariga (bez tuklari, nektarlar) yoki hujayralararo boʻshliqqa (shizogenik qopchalarga) chiqarib tashlaydilar.
Gistologik tuzilishi
Ajratuvchi toʻqimalar oʻsimlikda oʻziga xos, maxsus joyga ega emas, ular koʻproq va baʼzan kamroq tarqalgan boʻlib turli xil kelib chiqishga ega. Ularning baʼzilari protoderma hosilalari (ekzogen tuzilmalar) boʻlib, boshqalari asosiy meristema, tomir meristemalari (kambiya va prokambiy) yoki doimiy toʻqimalar boʻladi. Masalan: floema (endogen tuzilmalar). Ajratuvchi toʻqimalarning rivojlanishidan oldin sekretor tuzilmalari shakllanadi.
Sekretor hujayralar maʼlum darajada meristema hujayralariga oʻxshab ketadi. Ularning devorlari yupqa boʻlib, bir nechta plazmodesmalar bilan oʻzaro bogʻlangan boʻlib, sitoplazmaga boy, yirik yadrolar va leykoplastlarni oʻz ichiga oladi. Boshqa organoidlarning rivojlanish darajasi funksional ixtisoslashuv bilan belgilanadi.
Shunday qilib, agar uglevodlar sekret hosil boʻlishida ishtirok etsa (nektarlar va shilliq qavatlardagi kabi), hujayralarda Golji apparati yaxshi rivojlangan va plastidlar koʻp boʻladi. Agar sekretsiya terpenoid boʻlsa, hujayralar plastidlarni va koʻp miqdorda silliq endoplazmatik toʻrni (ER) oʻzida jamlagan boʻladi. Agar sekret oqsil boʻlsa (hasharotxoʻr oʻsimliklarning bezlarida boʻlgani kabi), u holda hujayralar yaxshi rivojlangan endoplazmatik toʻr va Golji apparati bilan taʼminlangan boʻladi. Sutli sekretsiya sintezida asosan endoplazmatik toʻr ishtirok etadi.
Ekzogen tuzilmalari
Quyida oʻsimliklarning ekzogen ajratuvchi tuzilmalarining qisqacha tavsifi keltirilgan.
Endogen tuzilmalar
Quyidagi jadvalda oʻsimliklardagi endogen ekskretor tuzilmalarning ayrim turlari tavsiflangan.
Manbalar
Adabiyotlar
Havolalar
uz.wikipedia.org