Ahmed Omaid Xpalvak
Ahmad Omaid Xpalvak (
Ahmad Omed Xpulvak; taxminan 1987—2011-yil 28-iyul) afgʻon jurnalisti boʻlib, „Pajhvok Afghanistan News“ gazetasida ishlagan. 2008-yildan boshlab BBCda mustaqil stringer sifatida ishlagan. Uning oʻlimi yuzasidan olib borilgan tergovdan soʻng, Xalqaro xavfsizlik kuchlari tomonidan amerikalik askar Tarinkot hujumga uchragan paytda translyatsiya binosini terrorchilardan tozalash vaqtida Xpalvakni tasodifan oʻldirgani aniqlangan. Xpalvak Pajxvokdan soʻnggi uch yil ichida oʻldirilgan uchinchi jurnalist boʻldi. U Afgʻonistonda halok boʻlgan uchinchi BBC muxbiri va Afgʻonistondagi urushda halok boʻlgan ikkinchi BBC muxbiri edi.
Hayoti
Faoliyati
Xpalvak 2007-yilda oʻqishni tamomlagandan soʻng Pajhvokda ishlay boshladi. Avvaliga frilanser, keyinroq xodim boʻlib ishladi. Xpalvak 2008-yilning 1-mayida BBC Jahon Xizmati xodimlariga jurnalist sifatida qoʻshildi. U Uruzgʻan viloyatida joylashgan BBCda stringer boʻlib ishlagan. U tez-tez BBC Pashtu uchun Afgʻoniston janubidagi voqealar haqida xabar berib turdi. Xpalvak bir vaqtning oʻzida Afgʻonistonning Pajhvok axborot agentligida ham ishlagan.
„Uning Pajhvok Afghan News uchun soʻnggi ikki hikoyasi (28-iyul kuni Uruzgʻan viloyatining markazi Tarinkot shahrida sodir boʻlgan yirik hujumda halok boʻlishidan oldin) toliblarning politsiya nazorat punktlariga qilingan hujum haqida edi“, deb yozadi hamkasbi.
Shaxsiy hayoti
Yigirma toʻrt yoshli Xpalvakning ota-onasi, akasi, uchta singlisi, xotini va uch oylik qizi qoldi.
Xpalvakning oʻlimidan soʻng, Xpalvakning otasi Gʻulom Nabi AQShning Omaid oilasiga tovon toʻlash taklifini qabul qilmadi. Lekin tergov davom etishini xohladi. Oila aʼzolari oʻch olishdan qoʻrqib Avstraliyadan boshpana soʻrashgan. NAI SOMA ijrochi direktori Abdul Mujeeb Xalvatgarning aytishicha, poytaxt Xpalvaklarga anonimlikni taklif qilmagan, chunki u kichik edi va uning fikricha, Xpalvaklar xavf ostida.
Mazmuni
Uch nafar terrorchi va uch sherigi bir necha hukumat binolarini, shuningdek, teleradiokompaniyani bombardimon qilgan. Natijada jami 21 nafar tinch aholi halok boʻlgan va 38 nafari yaralangan. Halok boʻlganlar orasida 10 nafar bola, uch nafar politsiyachi va bir nafar afgʻon muxbiri bor edi. Otishmada Ahmad Omaid Xpalvak teleradiokompaniyani tozalash vaqtida bir guruh amerikalik askarlar tomonidan oʻldirilgan. Voqea 5 soat ichida sodir boʻlgan.
Oʻlimi
Xpalvak 2011-yilning 28-iyulida Afgʻonistonning Tarinkot shahrida Tolibon terroristlari Uruzgan viloyati markazidagi hukumat ob’yektlari va davlat teleradiostansiyasiga qilgan hujumi vaqtida Amerika ISAF askarlari tomonidan oʻldirilgan. The New York Times bu hujumni Tolibon tomonidan amalga oshirilgan „eng dadil va kutilmagan hujumlardan biri“ deb atadi.
„Chegara bilmas reportyorlar“ va BBC News telekanallari radiostansiyada Xpalvak oʻlimi boʻyicha tergov oʻtkazishga chaqirdi. Jurnalistning ukasi Ahmad Javid Xpalvak oʻq otish paytida u oʻz press-kartasi yonida boʻlganiga ishonadi. Los Angeles Times gazetasi Xpalvak oʻldirilishidan bir necha daqiqa oldin ukasiga yuborgan smslar haqida yozgan. „Oʻlim yaqinlashmoqda“, deb yozadi u. „Men yashirinaman“ va qisqa vaqt oʻtgach „agar men oʻlsam, men uchun ibodat qilinglar“ deb yozgan.
NATO tergovi 8-sentyabr kuni amerikalik askar Xpalvakni oʻldirganini aniqladi. Xpalvakning oʻlimi BBC Pashtu uchun Tolibon hujumi haqida reportaj tayyorlayotganda sodir boʻlgan. ISAF hujumga uchragan binoga yetib kelgan va ichkarida Tolibon terrorchilari bor yoʻqligini tekshiradi. Bir amerikalik askar Xpalvakning yuvinish xonasida yashiringanini koʻradi. Xpalvakning bir narsaga qoʻl choʻzayotganini koʻradi. Bu uning press-kartasi boʻlishi mumkin. Askar Xpalvakni terrorchi boʻlishi mumkin deb oʻylab, unga yigirma marta oʻq otadi. Tergov, shuningdek, Xpalvak qoʻlida matbuot guvohnomasini ushlab turganini aytgan.
Tergov "…bu hodisaga aloqador boʻlgan ISAF aʼzosi qurolli mojaro qonunlari va jangovar harakatlar qoidalariga rioya qilgan va vaziyatda oqilona harakat qilgan, " deb xulosa chiqargan.
Taʼsiri
Xpalvak Afgʻonistonda oʻldirilgan uchinchi Pajhvok muxbiri va BBCning uchinchi muxbiridir. BBC uchun ishlagan Mirvays Jalil 1990-yillardagi fuqarolar urushida Kobulda vafot etgan. Afgʻonistondagi urush paytida (2008-yil) Abdul Samad Ruhoniy Hilmand viloyatining Lashkargoh shahrida nomaʼlum shaxs tomonidan oʻldirilgan. Khpalvak singari, Ruhoniy ham Pajhvok va BBC Word News uchun ishlagan. Pajhvok muxbiri Janulla Hoshimzoda 2009-yil avgustida olis Xaybar hududida oʻldirilgan.
Munosabat
Voqea Afgʻonistondagi urushda tinch aholi orasida qurbonlar boʻlganligi haqidagi xavotirlarni oshirdi.
Los-Anjeles Tayms gazetasining yozishicha, „Bu hodisa xorijiy tashkilotlarda ishlayotgan afgʻonlar, shuningdek, umuman afgʻon tinch fuqarolari, xususan Afgʻonistonning janubida yashovchi fuqarolar duch keladigan kundalik xavf-xatarlardan dalolat beradi“.
BBC Global News direktori Piter Xorroks shunday dedi: „Ahmed Omedning oʻlimi butun dunyo jurnalistlariga muhim yangiliklarni yetkazishdagi mashaqqatlar va xavf-xatarni yana bir bor koʻrsatib berdi. Dunyo ular beradigan xabarlarni eshitishi uchun shay turgan shunday vaziyatlarda jurnalistlarga imkon qadar yaxshi himoya berilishi juda muhim“.
„Chegara bilmas reportyorlar“ tashkiloti „Ushbu baxtsiz hodisa koʻpincha janglar markazida boʻlgan tinch aholi va jurnalistlar uchun doimiy xavfni koʻrsatdi“, deydi. Matbuot erkinligi va xavfsizlik tashkiloti Xpalvakning oʻlimi uchun NATO va Tolibonni javobgar deb hisoblaydi.
Manbalar
uz.wikipedia.org