Ahmad ibn Mavlono Jaloliddin Xojagiy Kosoniy
Maxdumi Aʼzam (asl ismi
Sayyid Ahmad Xojagi ibn Sayyid Jaloliddin Kosoniy Dahbediy ; 1463/64, Kosonsoy shahri — 1542) — movarounnahrlik alloma, yirik diniy arbob, naqshbandiylik rahnamosi.
Hayoti
Maxdumi Aʼzam Ilk taʼlimni Koson shahrida olgan. Madrasani bitirgach, Shayx Mir Sayyid Aliga shogird tushadi, soʻng Toshkentga kelib, Xoja Axrorning shogirdi Muhammad Qozi (1516-yil v.e.) ga shogird boʻladi. Ustozi bilan Hirotga safar qiladi, Abdurahmon Jomiy bilan uchrashadi. 1503-yil Buxoroga koʻchib keladi. Bir oz vaqt oʻtgach, Axsikatga borib naqshbandiylik tariqatini targʻib eta boshlaydi.
Muhammad Qozi vafotidan soʻng tariqat shayxlari Maxdumi Aʼzamni oʻz peshvolari sifatida eʼtirof etishdi va uning shuhrati Movarounnahr hamda uning atrofidagi mamlakatlarga yoyildi. Bobur Maxdumi Aʼzamga bagʻishlab ruboiylar yozdi. Maxdumi Aʼzam ham shoir haqidagi „Boburiya“ risolasini yozib, Hindistonga joʻnatgan. Shayboniy sultonlari va hokimlari Maxdumi Aʼzamni oʻzlarining piri deb bilganlar.
Merosi
Maxdumi Aʼzam tasavvuf nazariyasi va amaliyoti, xususan, naqshbandiylik taʼlimotini rivojlantirdi. Xoja Maxdumi Aʼzam naqshbandiylikning yirik nazariyotchisi bo‘lib, tasavvufga oid ko‘plab asarlar yozgan. Tasavvufga bagʻishlangan asarlar va xotiralar orasida uning ijodi muhim oʻrin tutadi. Islom va tasavvuf nazariyasi va amaliy muammolari, ilohiyot, axloq, falsafa, adabiyot va tarixga oid 30 ga yaqin kitob, nizom va xatlar yozgan. Bular „Majmua ar-Rasoil“ („Risalalar to‘plami“) umumiy nomi bilan to‘plamga kiritilgan. Uning ko‘plab asarlari O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik institutida saqlangan bo‘lib, ulardan biri 668 betni tashkil etadi. Uning „Asror unnikoh“ („Nikoh sirlari“), „Ganjnoma“ („Boylik haqida risola“), „Risolat unsamʼiyyatun“ („Samoʻ risolasi“), „Bayoni zikr“ („Zikr bayoni“), „Risola-i silsila-i Xoʻjagon“ („Xoʻjagon silsilasiga oid risola“), „Meʼroj-uloshiqiyn“ („Oshiqlar meʼroji“), „Murshidu-solikiyn“ („Soliklar murshidi“), „Risola-i Naqshbandiyya“, „Risolat un-vujudiyyatun“ („Vujudlar haqida risola“). Bu asarlarida ulamolar, sufiy shayxlar va davlat arboblari orasidagi munosabatlarga toʻxtalgan. Tariqat odobu qoidalarida murid va shayx munosabatlari oʻzaro hurmat-izzat asosida qurilmogʻi lozimligini uqtirgan. Maxdumi Aʼzam fikricha, tariqat aʼzolari xalqqa yaqin boʻlib, uning dardlari va ehtiyojlariga qaygʻudosh boʻlsa, bu ham tariqatga, ham xalqqa foydalidir. Maxdumi Aʼzam asarlari Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti fondida saqlanadi.
Maxdumi Aʼzam yodgorlik majmuasi
Maxdumi Aʼzam maqbarasi qoshidagi masjid Buxoro xonlarining Samarqanddagi amiri Yalangtush Bahodurbiy tomonidan qurilgan.
Maxdumi Aʼzam majmuasining eng monumental inshooti xonaqoh bo‘lib, gumbazli zalning uzun tomonidagi chuqur yog‘och ayvon bilan birlashtirilgan olti ustunli 12 gumbazli bo‘ylama eksenel inshootdir. Dastlabki maketda katta ibodatxona (zikr), xizmat xonalari va tahoratxona (tahorat olish uchun xona) mavjud edi. XIX asr oxirlarida saqlanib qolgan xonaqoh hovlisida 8 metr balandlikda minora qurilgan. Sharqiy tomonda yana bir kichik bino — „kichik masjid“ saqlanib qolgan. Xonaqohdan shimolda daxma (sufa) — balandligi 1,55 m boʻlgan deyarli toʻrtburchak (17,6 x 16,6 m) inshoot, kulrang „Samarqand marmar“idan qurilgan; burchaklari marmar yarim ustunlar Qur’on oyatlari bilan bezatilgan. Sufada 7 ta stela va bitta oʻyilgan qabr toshlari bor. Sufa atrofidagi kichik qabriston Nodir Devonbegi buyrugʻi bilan qurilgan gʻisht devor bilan oʻralgan. Sufa etagida janubdan 9 ta qabr toshlari mavjud boʻlib, ulardan biri Yalangtoʻsh Bahodirga tegishli. Devordan tashqarida 46 ta qabr toshlari bor.
Tarixchi Komilxon Kattayevning ushbu „Mahdumi Aʼzam va Dahbed“ kitobiga ko‘ra, 1901-yilda o‘sha davrdagi Samarqand general-gubernatori Georgiy Alekseyevich Arandarenkoning buyrug‘i bilan „Mahdumi Aʼzam“ qabristoniga Maxdumi Aʼzam avlodi — Hazrat Sayyid Akramxon Dahbediy ibn Avliyoxo‘ja ibn Xonxo‘ja oxirgi dafn etilgan.
Yana qarang
Manbalar
Adabiyot
Havolalar
uz.wikipedia.org