Adigeysk

Adigeysk (adig. Adigekʼal ) — Rossiya Federatsiyasining janubi Adigeya Respublikasidagi shahar. Shahar okrugining maʼmuriy markazi Adigeysk shahri boʻlib, Adigeya respublika shahar okrugi chegaralarida tashkil topgan.

Geografiyasi

Shahar Adigeya Respublikasining shimoli-gʻarbiy qismida, Kuban daryosi Krasnodar suv omborining janubi-gʻarbiy qirgʻogʻida joylashgan. Respublika poytaxti Maykopdan 95 km shimoli-gʻarbda va Krasnodar shahridan 15 km janubi-sharqda joylashgan . Shaharning maydoni 12,57 km²ni tashkil etadi.

M-4 „Don“ federal avtomagistrali Adigeyskning gʻarbiy chekkasi boʻylab oʻtadi. 79K-SKH avtomobil yoʻli (Enem-Adygeysk-Maykop) shimoliy chekkasi boʻylab oʻtgan. Eng yaqin xalqaro aeroport Krasnodarda joylashgan. Shimoliy Kavkaz temir yoʻl liniyasida joylashgan eng yaqin temir yoʻl stansiyasi Psekups, shahardan 8 km janubda joylashgan.

Shahar shimolda Kazazov, sharqda Gatlukay, janubda Psekups va Kochkin, gʻarbda Chetuk aholi punktlari yerlari bilan chegaradosh. Shimoli-gʻarbiy qismida shaharga — Adigeya, Drujba, Zarya, Zdorovye, Kommunalshik, Elbrus va Yubileynoye bogʻdorchilik xoʻjaliklari tutashgan.

Aholi punkti respublikaning tekislik zonasida joylashgan. Shaharning oʻrtacha balandligi dengiz sathidan taxminan 45 metr balandlikda. Relyef asosan biroz toʻlqinsimon, janubi-gʻarbdan shimoli-sharqqa umumiy nishablidir. Nisbiy balandliklarida ahamiyatsiz farq mavjud. Shaharning markaziy qismini katta shahar parki egallaydi.

Gidrografik tarmoq Chetuk (shaharning gʻarbida oqadigan) va Dish (shaharning sharqida oqadigan) daryolari bilan ifodalanadi. Shimoli-gʻarbiy qismida Krasnodar suv ombori shaharga tutashgan.

Iqlimi

Shahardagi iqlim yumshoq moʻtadil, bu yerda Qora dengizning yaqinligi muhim rol oʻynaydi. Havoning yillik oʻrtacha harorati +11,5 °C atrofida, iyulda oʻrtacha +23,5 °C dan yanvarda oʻrtacha 0,5 °C gacha. Qishda minimal harorat kamdan-kam hollarda −10 °C dan pastga tushadi, yozda maksimal harorat +35 °C dan oshadi. Yillik oʻrtacha yogʻin miqdori 770 mm. Yogʻingarchilikning koʻp qismi qishda va yozning boshida tushadi.

Etimologiyasi

U 1970-yillarda Krasnodar suv ombori quruvchilarning aholi punkti sifatida paydo boʻlgan va yer qurilish ishlarini olib borilgan odamlarning etnonimiga koʻra Adigeysk deb nomlangan. 1976-yilda xalq shoiri Sug (Tagir) Teuchej sharafiga Teuchejsk shahri deb nomlandi. 1990-yilda Adigeyskning asl nomi shaharga qaytarildi .

Tarixi

1967-yilda Kuban daryosining chap qirgʻogʻida, Krasnodar shahrining tepasida katta suv omborini qurish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. SSSR Vazirlar Kengashining 1967-yil 22-iyundagi 1737-r-son buyrugʻiga muvofiq, Krasnodar oʻlkasi ijroiya qoʻmitasi 1967-yil 25-dekabrdagi 743-son qarori bilan aholini suv ombori hududidan koʻchirish haqida umumiy qoidani tasdiqladi. Natijada 12 ta aholi punkti to‘liq, 10 ta aholi punkti qisman suv ostida qolgan .

Adigeysk ishchi posyolkasi 1969-yilda Krasnodar suv ombori qurilishi paytida suv bosgan ovullar va fermer xoʻjaliklari aholisi uchun tashkil etilgan. Suv bosgan qishloqlar aholisining koʻpchiligi — Lakshukay, Leninaxable, Yangi Kazanukay, Eski Kazanukay, Necherezy, Shabanoxabl, Shahancheriexabl, Yangi Edepsukay, Eski Edepsukay, shuningdek, Kurgoak, Karmalino va Karmalli qishloqlari qayta qurilgan. Yangi aholi punktiga 4195 oiladan 1957 oila ko‘chirildi.

1976-yil 27-iyulda Adigeys ishchi posyolkasiga shahar maqomi berildi va Adigeya xalq shoir-ashugi Sug Teuchej sharafiga Teuchejsk shahri deb nomlandi .

1981-yil aprel oyida Teuchejsk shahri Teuchejsk tumanining maʼmuriy markazi etib belgilandi.

1990-yil 26-sentyabrda RSFSR Oliy Kengashi Prezidiumining Farmoni bilan Teuchejsk shahri Adigeysk deb qayta nomlandi.

2000-yilda Teuchejsk tumani maʼmuriy-hududiy oʻzgartirilgandan soʻng, Adigeysk uning tarkibidan chiqarildi va respublika ahamiyatiga ega shahar maqomiga ega boʻldi.

2001-yilda Gatlukay qishlogʻi va Psekups fermasi Adigeysk shahrining maʼmuriy yurisdiksiyasiga oʻtkazildi.

Adigey Respublikasining 2004-yil 1-dekabrdagi 270-sonli "Adigeysk shahri munitsipal tuzilishi toʻgʻrisida" qonuni bilan unga shahar okrugi maqomi berilgan va chegaralari belgilangan.

Aholisi

Milliy tarkibi
2010-yilgi Butunrossiya aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra :

Jins va yosh tarkibi
2010-yilgi Butunrossiya aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra :

Hududiy boʻlinishi

Adigeysk shahri 2 shaharlararo tumanga boʻlingan:

Shahar okruglari munitsipalitet hisoblannmaydi.

Taʼlimi

Shahardagi munitsipal taʼlim muassasalari

Sogʻliqni saqlash tizimi

Madaniyati

Ommaviy axborot vositalari

Dini

Shaharda ikkita masjid bor.

Iqtisodiyoti

Shahar iqtisodiyotida ustun mavqeni ishlab chiqarish sanoati egallab, sanoat ishlab chiqarishining umumiy hajmida uning ulushi 94% ni tashkil etadi. Eng rivojlanganlari: alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqarish — 83% va kimyoviy ishlab chiqarish — 7%ni tashkil etadi.

Shahar sanoat salohiyatining asosini quyidagi korxonalar tashkil etadi:

Transporti

Shahar Maykop, Krasnodar va Goryachiy Klyuch shaharlari, shuningdek, Teuchejsk tumanining aholi punktlari bilan muntazam yoʻnalishlarga ega.