Achirpin
Achirpin, acharpin (aHarpyn) — abxaz xalqining uzunligi 70-80 sm keladigan, nay (fleyta)ga oʻxshash, togʻda oʻsuvchi oʻsimlikdan yasaladigan, havo bilan chalinadigan cholgʻu asbobi. Bu uzun, bir ogʻizli nay turi boʻlib, u ikki tomonin ochiq boʻlgan ichi boʻsh quvurchadir. Achirpin soyabon oʻsimligining poyasidan tayyorlanadi.
Uning oxirida uchta, ayrim hollarda oltita nota teshigi boʻladi. Baʼzi namunalarida bu teshiklar qarama-qarshi tomonda deyarli boshlangʻich qismida oʻyiladi. Shuningdek, yana bittadan uncha katta boʻlmagan toʻrtburchak shaklli teshik ham boʻladi.
Achirpin abxaz tilida acharpin deb ataladigan soyabon (Heracléum) oʻtining poyasidan yasaladi.
Tarixi
Barcha turdagi naylar, shu jumladan fleytalarning nomi ushbu asboblar yasalgan materialning nomidan olingan. Shu sababli bir qator puflama musiqa asboblari, jumladan — nay soʻzi eron tilida „qamish“ degan maʼnoni anglatadi. Boshqird va abxaz uzun naylarining nomlari — kurai va acharpan nomlari ham ular tayyorlanuvchi oʻsimliklarni bildiradi.
Marosim madaniyati
Achirpin — choʻpon cholgʻu asbobi hisoblanadi.
Abxaziyaga sayohat qilib kelgan tashrifchini bayramona qabul qilish chogʻida yoshlar qarshi olgan hamda uning sharafiga raqslar uyushtirilib, achirpin, ayumaa, ahimaa yoki apxyartsa chalib, zavqlanishgan.
Nart dostonining abxazcha namunasida „ijro uslubi turli rivoyatlar shakli bilan belgilanadi. Nasriy matnini (Nart dostonining Abxaziyadagi eng keng tarqalgan shakli) bir hikoyachi oʻqigan. Sheʼrioy matnlar esa bir yoki bir guruh hikoyachilar tomonidan kuylanadi. Bunga apxyartse, avimaa yoki aximaa (arfa) milliy cholgʻu asboblari yoki acharpinda (nayda) joʻr boʻlinadi. Aralash sheʼriy va nasriy shakldagi afsonalar juda kam uchraydi“.
Cholgʻu guruhlari
Zamonaviy Abxaziyada koʻplab xalq cholgʻu ansambllari mavjud boʻlib, ular achirpinda turli kompozitsiyalarni ijro etadilar. Xalq cholgʻu orkestrlarida qoʻllaniladi. Eng mashhur ansambl „Gunda“ hisoblanadi.
Adabiyotlar
Belyaev, V. M. SSSR xalqlarining musiqa asboblari // Sovet musiqasi. M., Muzgiz, 1937. No 10-11. S. 146.
Gunba Esma Zakanovna ABXAZ XALQ TOʻLLARI VA UNING TOʻY MOSIMIDAGI VAZIFALARI // Tarixiy, falsafiy, siyosiy-huquqiy fanlar, madaniyatshunoslik va sanʼatshunoslik. Nazariya va amaliyot masalalari Tambov: Diplom, 2015. No 2 (52): 2 soat ichida. Ch. IC 70-73. ISSN 1997-292X
Xashba I.M. Abxaz xalq musiqa asboblari Ikkinchi nashr Suxumi: „Alashara“, 1979 240 b. 1500 tiraj.
Xashba I.M. Abxaziyalarning musiqiy madaniyatidan // Zamonaviy Abxaziya qishlogʻi: Etnografik insholar. 1967-yil, 72-bet.
Yana qarang
Manbalar
uz.wikipedia.org