Abxaz alifbosi

Abxaz alifbosi abxaz tili uchun ishlatiladigan kirill alifbosidir.

Abxaz tili XIX asrgacha yozma tilga aylana olmadi. Shu paytgacha abxazlar, ayniqsa knyazlar yunon (IX asrgacha), gruzin (IX—XIX asrlar) va qisman turkiy (XVIII asr) tillaridan foydalanganlar. Abxazcha alifbo uchun nom anban (anban) soʻzi gruzincha ანბანი (anbani)dan olingan.

Tarixi

Birinchi abxaz alifbosi 1892-yilda Dimitriy Gulia va K.Machavariani tomonidan yaratilgan. yozuv Piter fon Uslar tomonidan ishlab chiqilgan. U 37 ta harfdan iborat boʻlib, Kirill alifbosiga asoslangan edi. 1909-yilda Andria Chotchua tomonidan abxaz tilining keng undoshlari inventariga moslashish uchun uni 55 harfga kengaytirdi.

1926-yilda Sovet Ittifoqidagi korenizatsiya siyosati davrida kirill alifbosi Nikolay Marr tomonidan ishlab chiqilgan lotin alifbosiga almashtirildi. Unda 76 ta harf mavjud boʻlib, „Abxaz tahliliy alifbosi“ deb nomlangan. 1928-yilda bu boshqa lotin alifbosiga almashtirildi. (Oʻngdagi rasmga qarang.) 1938-yildan 1954-yilgacha abxaz tili gruzin Mxedruli yozuvida yozilgan.

1954-yildan beri abxaz tili yangi 62 harfli kirill alifbosida yozilgan (quyidagi jadvalga qarang). Ulardan 38 tasi grafik jihatdan farqlanadi; qolganlari ⟨⟩ va ⟨ä⟩ bilan digraflar boʻlib, ular mos ravishda palatalizatsiya va labializatsiyani bildiradi. 1996-yilda alifboda eng soʻnggi islohot amalga oshirildi: shu paytgacha labializatsiya ikkita qoʻshimcha a va u harflari bilan belgilangan boʻlsa, oʻshandan beri bu funksiyada faqat a saqlanib qoldi. Kirill alifbosidagi K P T harflari undoshlarni ifodalaydi. Undosh boʻlmaganlar (oʻpka undoshlari)da harfning pastki qismidagi tushuvchi urgʻu hosil boʻladi. Affiksatsiya holatida oddiy harflar pulmonik va ogʻizda kuchli bosim tufayli vujudga kelganligi sababli qoʻshimcha undosh harflar deb ataladi.

Zamonaviy abxaz orfografiyasida ilgak (Ӷ Ԥ) oʻrniga pasayuvchi (Ҕ Ҧ) bilan Г П harflariga ustunlik beriladi. Ԥ va ԥ belgilari 5.2 versiyasidan boshlab yagona holatda kodlangan.

Alifbo

Manbalar

Havolalar

[[Turkum:Alifbo]
[[Turkum:Tillar]
[[Turkum:Abxaziya]

uz.wikipedia.org