Abdulloh Kulol
Ustoz Abdulloh Kulol yoki
Kali Abdullo (tojikcha: Устоди Абдуллоҳи Кулол yoki „Taqir Abdulla“; 1797, Rishton, Qoʻqon xonligi, — 1872, Rishton, Qoʻqon xonligi) — tojik meʼmori, kulol va aka-uka Abdu Jalol (Ustod Jalil) va Abdu Jamillarning (Ustod Kuriy) shogirdi. Fargʻona va Soʻgʻd kulollari, quruvchilari va meʼmorlari orasida
Oqsoqol ustod („Buyuk usta“) nomi bilan mashhur bo'lgan.
Biografiya
Abdulla Kulol 1797-yilda Rishton (Roshidon)da Qoʻqon xoni Norboʻtabiy davrida kulolachilar oilasida tugʻilgan. Aka-uka Abdu Jalol (Ustod Jalil) va Abdu Jamil (Ustod Kuriy)larning shogirdi.
Xudoyorxon hukmronligi davrida oʻzi uchun Rishtonda qarorgoh qurdirib, joy nomini Bogʻixon (Xon bogʻi) deb atagan. U tez-tez shu yerda toʻxtab, shaharning barcha kulollari uchun ziyofat uyushtirardi.
Bir kuni Xudoyorxon uyushtirgan bazmlardan birida hukmdor juda hurmat qiladigan chinnipaz usta Abdulla Kulol yo‘q edi. Xoʻjayinning yoʻqligi Xonni xafa qildi va xoʻjayinni magʻrurlikka koʻniktirishga qaror qilib, u va saroy aʼyonlari uning uyiga kelishdi. Bundan xabar topgan usta sopol pechga yashirindi. Xudoyorxonning saroy aʼyonlari uni qidira boshlaganlarida, tandirdan yangi yasalgan chiroyli ko‘za bilan chiqib kelayotgan Abdulla Kulol hukmdordan kechikkanligi uchun kechirim so‘rab, uning oldiga quruq qo‘l bilan kelishga uyalganini tushuntiradi. Xudoyorxon bu sovg‘ani juda yoqtiribdi va g‘azabini o‘zgartirib, Usto Abdullaning uni juda hurmat qilishini ko‘rib, bir necha tilla tangalar bilan taqdirlab, ziyofatga qaytib keldi.
.
Rishton kulollari ijodining jonli namunasi sifatida Qoʻqon hukmdori Xudoyorxonning boshpanasi boʻlgan 19-asr Oʻrda saroyining meʼmoriy yodgorligi hisoblanadi. Saroyning qurilishi 1863-yildan 1870-yilgacha amalga oshirilgan, unda 16 mingdan ortiq kishi ishlagan. Saroyning asosiy fasd qismini koshinli qoplamalar bilan bezash aka-uka Usto Abdu Jalol (Ustod Jalil), Usto Abdu Jamil (Ustod Kuriy) va Usto Abdulla Kulol (Kali Abdullo)larga topshirilgan edi, ular shogirdlari bilan saroyga yuz tutishda asosiy usta bo‘lgan va bu ishni 1873-yilda yakunladi.
Sopol bezakning umumiy badiiy effektini yaratishda rishtonlik hunarmandlar saroy qurilishiga nafaqat o‘zlarining sevimli texnikalarini, balki yuqori texnologik sifatdagi loyni ham olib kelishgan. Rishton ustalari qoʻllagan kulolchilik texnikasining boyligi ishnni yana qulaylashtirib, sifatini ortishida hizmat qilgan. Asosan, bu turli xil shakldagi — choʻzinchoq, kvadrat, olmos shaklidagi, yulduzlar koʻrinishidagi rangli sirlangan gʻishtlarning mozaikasidan iborat edi. Oʻnta kalligrafik yozuvlar dizaynga ajoyib goʻzallik bagʻishlaydi, uning kufiy yozuvi suvli ultramarin fonida oq gʻishtlarda yotqizilgan. Bundan tashqari, gulli naqshli sirlangan mayolika plitalari ham muhim oʻrinni egallaydi.
Xudoyorxon Abdulla Kulol (Kali Abdullo), Abdu Jalol (Ustod Jalil) va Abdu Jamil (Ustod Quriy) ijodini yuqori baholagan, moddiy mukofotlardan tashqari, uning topshirig‘iga ko‘ra, saroyning janubiy yuzida kufiy bitik so‘zlari ham o‘z aksini topgan. Saroy jabhasining qanotida: "Sanʼati Behzod sanʼatidek, tosh plitalarni bezatgan musavvir rishtonlik ustalarga bag‘ishlangan bo‘lib, ular Xudoyorxon va O‘rda saroyi bilan birga O‘rta Osiyo tarixiga kirgan.
Usto Abdullo tayyorlagan eng oldi chinni buyumlarni Buxoro amiri va Qo‘qon xoni foyfalangan, ustalar hurmat belgisi sifatida, ayniqsa, aziz mehmonlarga laganlarni hadya qilganlar. Ustod Abdulla Kulol asarlari O‘zbekiston Davlat sanʼat muzeyi, shuningdek, Moskva va Sankt-Peterburgdagi muzey kolleksiyalarida saqlanadi.
Ustozlar
Shogirdlar
Manbalar
uz.wikipedia.org