Abbos ibn Firnas
Abul-Qosim Abbos ibn Firnas at-Takuriniy — Andalusiyalik olim, ixtirochi, shifokor, muhandis, shoir. Sun'iy qanotlarda boshqariladigan parvozni amalga oshirgan birinchi odam.
Biografiya
810-yilda Andalusiyaning Ronda shahrida berber oilasida tugʻilgan. Uning ajdodlari, ehtimol, Pireney yarim orolini zabt etishda qatnashgan. U Kordovada yashagan, saroy shoiri va olimi boʻlgan, Kordova xalifalari Abdurahmon II va Muhammad I homiyligidan bahramand boʻlgan. Turli fanlar bilan shugʻullangan, shu sababli unga “Andalusiyalik donishmand” (hakim al-Andalus) laqabi berilgan. U matematika va musiqani o'rgangan, keyinchalik u matematikaning bir tarmog'i hisoblangan. U musiqiy ehtiyojlar uchun metronom yaratdi, suv soatini ixtiro qildi, uni al-Magata-Magata deb atadi.
Abbos qumdan shisha yasash texnologiyasi bilan shug‘ullangan. Natijada, Ispaniya o'zi shisha ishlab chiqarishni boshladi va uni ishlab chiqarish texnologiyasini sir saqlagan misrliklardan shisha sotib olishni to'xtatdi. Keyinchalik u kattalashtiruvchi oynani ixtiro qildi va hozirgi mashhur planetariyni loyihalashtirdi. Planetariyda quyosh tizimining mexanizatsiyalashgan modeli bor edi va bulutlar osmon bo'ylab suzib yurdi, momaqaldiroq gumburladi va chaqmoq chaqdi.
Abbos ibn Firnas 887 yilda Kordobada vafot etgan.
Uchish
852 yilda Ibn Firnas patlardan va yog'och tirgaklar ustiga cho'zilgan matolardan qanotlar yasagan. Bu apparat bilan u Kordovadagi Ulug‘ masjid minorasidan sakrab chiqdi. Abbos ibn Firnasning qurilmasi soyabonga o‘xshardi va tarixda ma’lum bo‘lgan birinchi parashyut hisoblanadi. U faqat kichik jarohatlar bilan qo'ndi.
Keyingi 12 yil ichida Abbos havoga ko'tarilishi mumkin bo'lgan yangi apparat yaratdi. 875 yilda u havoda ucha oladigan va boshqariladigan parvozning birinchi asoslarini o'z ichiga olgan uchuvchi mashinani yaratdi. Ixtirochi kichik Jabal al-Arus tepaligidan ipak qanotli ramka bo'lgan qurilmada sakrab chiqdi. Havo oqimlari Ibn Firnasni ko'tarib, oldinga olib bordi. U havoda tahminan o'n daqiqa turdi va sezilarli balandlikka erishdi. Qo‘nayotganda qurilma olim bilan birga qulab tushdi va Abbos og‘ir jarohat oldi. Keyinchalik Ibn Firnas samolyotining dum qismini yasash orqali qo‘nishni yaxshilash mumkinligini aytdi. Shunday qilib, Abbos birinchi destaplanni ixtiro qildi
Xotira
Manbalar
uz.wikipedia.org